Vrijwilligers en opgeëisten uit Hamme in de Eerste Wereldoorlog

Opgeëisten voor de Duitse oorlogsmachine. volgens overlevering  26 oktober 1916: Theofiel Eyckerman (x). Deze foto is gebruikt in “Een dure vrede: Wereldoorlog I: van Brave Little Belgium naar Poor Little Belgium” van Mark De Geest, 2018.

Over soldaten uit de Eerste Wereldoorlog hoor je regelmatig spreken en kan je redelijk veel informatie vinden, zeker nu de 100-jarige herdenking voor de deur staat.
Over de vrijwilligers en de opgeëisten hoor je veel minder. Er zijn weinig of geen lijsten van te vinden, wie vertrok, wie stierf, wie kwam terug?

Hopelijk komt daar verandering in met het project “De Namenlijst” van het museum In Flander Fields, een lijst van alle dodelijke slachtoffers die gelinkt zijn aan de Eerste Wereldoorlog in België. Hieronder alvast een begin van een lijst van opgeëisten uit Hamme.

Donald Buyze voerde uitgebreid onderzoek naar de opgeeïsten uit Vlaanderen, hij heeft een veel langere lijst met opgeeïsten uit Hamme. Ik beperk me hier tot diegenen waarvan ik meer vind dan alleen een naam.

Update 19/01/2024: Personen, foto’s en bidprentjes toegevoegd.

Update 16/05/2019: Foto’s en bidprentjes toegevoegd.

Update 22/10/2017: De Heemkring Osschaert uit Hamme heeft dit najaar een tentoonstelling georganiseerd rond Het lot van opgeeisten, krijgsgevangenen en vluchtelingen. Op de tentoonstelling waren uitgebreide lijsten van opgeëisten beschikbaar, ze kunnen op aanvraag nog steeds geraadpleegd worden via de heemkring.

De Duitse oorlogsmachine had werkkrachten nodig, in eerste instantie rekenden ze op werklozen die vrijwillig werden ingezet tegen betaling. Het was een manier om toch hun gezin te kunnen onderhouden. Pas vanaf 1916 werden mensen opgeëist, de ZAB’ers (Zivilarbeiter Bataillon).

De Duitsers rekenden erop dat werklozen konden ingezet worden om de Duitse oorlogsmachine draaiende te houden, maar ook om de bevoorrading te garanderen. Ze werden echter geconfronteerd met enkele juridische en humanitaire regels, opgelegd door de Conventie van Den Haag die ze mee hadden ondertekend. Er werden burgers ingezet om militaire corvee te verrichten. Aanvankelijk kreeg men hiervoor een dagelijkse vergoeding van vijf frank, waarvan twee frank meteen werd uitbetaald en het restant op het einde van de week. Deze bezoldiging werd echter als onvoldoende beschouwd voor de te leveren arbeid en er werd een verdubbeling van het loon gevraagd. Ter vergelijking: de gemiddelde katoenarbeider verdiende vóór het uitbreken van de oorlog iets minder dan een halve frank per uur.
Ondanks de voordelen die werden geboden en de nood waarin werklozen verkeerden, beantwoordden slechts twaalfduizend Belgen deze oproep terwijl er honderdduizenden nodig waren om de oorlogsindustrie draaiende te houden. Enkel zij die in hoogste nood verkeerden en geen andere uitweg meer zagen, gingen in op de Duitse uitnodiging, in de hoop een beter leven te leiden.

Het teleurstellende aantal vrijwillige werklieden noopte de Duitse leiding ertoe werkkrachten op te eisen. Dit zijn dan de ZAB’ers vanaf 1916. Zij deden zwaar werk en werden ingezet voor o.a. (spoor)wegenbouw…
Zij kregen een vergoeding van 0,12 frank per dag + als voedsel een dagrantsoen van 1 zwart Duits brood voor tien man.

Bron: Hericoli op het Forum Eerste Wereldoorlog.

Opgeëisten

Wancourt, december 1916.
Wancourt, december 1916.

De foto hierboven getuigt van 18 opgeëisten uit Hamme die op 26 oktober 1916 weggevoerd werden, onder hen mijn overgrootvader Theofiel Eyckerman. Anderen die op die datum zijn weggevoerd zijn Isidoor De Schepper, Leo Smet en Henri Van Lysebetten. Ze staan waarschijnlijk ook op de foto. Wie herkent ze? Er moet een legende bij de foto gezeten hebben, getuige de nummers op de foto, maar die is helaas verloren gegaan.

Ze staan nog goedlachs op de foto, niet wetende welke ontberingen hen te wachten staan. Als je mensen kent die op deze foto staan dan hoor ik het graag!

Theofiel Eyckerman werd ingezet in Wancourt, nabij Arras in Noord-Frankrijk, vlak achter de frontlijn. Zijn volledige verhaal vindt je in het artikel De tragische geschiedenis van Theofiel en Clementine.

Uit oude doodsprentjes kunnen we afleiden dat er verschillende lichtingen opgeëisten waren in Hamme (tussen haakjes hun overlijdensplaatsen, meestal in Noord-Frankrijk. Sommigen keerden doodziek terug en overleden onderweg of, niet veel later, thuis in Hamme).

Degenen die in Bousbecque overleden zijn slachtoffers van de “Ramp van Bousbecque” op 26 juni 1918. Een bombardement van de geallieerden liep fataal af toen vier bommen op de fabriek Blanc de Comines vielen. Daar werkten toen opgeëisten uit Hamme, Zele en Baasrode. 14 Hammenaren overleefden het niet, net als 20 uit Zele en 4 uit Baasrode.

Bijna alle gegevens hieronder komen van doodsprentjes, sommige online zoals op bel-memorial.org. De portretfoto’s komen van bidprentjes of een andere bron, maar vooral uit “Eene Lijdensbladzijde onzer werklieden in den oorlog”, Van Bogaert-Wauters, 1919, Sint-Niklaas (te vinden in erfgoedbanklandvandendermonde.be). De namen zijn geordend volgens datum van opeising:

  • 16 oktober 1916
  • 26 oktober 1916
    • Braem Benoit (2de opeising)
    • De Schepper Isidoor 1887-1917 (Pierrepont)
    • Eyckerman Theofiel 1885-1920 (Hamme)
    • Smet Leo 1896-1917 (Hamme)
    • Van Lysebetten Henri 1890-1917 (Noord-Frankrijk)
  • 11 november 1916
    • Bocklandt Petrus 1884-1918 (Viennes)
  • 30 november 1916
    • Coppens Joseph 1879-1917 (Longuyon)
    • De Block Aloysius 1879-1917 (Billy)
    • Dierick Alfons 1881-1916 (Pierpont)
    • Peelman Karel 1876-1917 (Frankrijk)
    • Quintelier Alfons 1876-1917 (Billy)
    • Quintelier Isidoor 1881-1917 (Frankrijk)
    • Rosiers Edward 1880-1917 (Billy)
  • 3 december 1916
    • Straetman Odilon 1878-1917 (Amermont)
  • 21 december 1916
    • Goossens Albert Karel 1889-1918 (Hamme)
  • 22 december 1916
    • Becquet Prosper 1875-1917 (Pierpont)
    • Coppieters Leon 1876-1917 (Bergen)
       
    • Leeman Maurits 1884-1918 (St.-Quentin)
    • Malfliet Victor 1895-1917 (Avesnes)
    • Van Moeseke Karel 1874-1917 (Saint-Quentin)
    • Verwilghen Desiré 1882-1917 (Pillon) (Doodgeslagen met de kolf van een geweer, volgens familieverhaal van achterachterkleindochter)
  • 3 april 1917
    • Van den Broeck Aloïs 1900-1917 (La Manière)
  • 18 februari 1818
    • Colman Louis 1872-1918 (Pittem)
       
  • 17 mei 1918
    • Van Cleemput Karel 1900-1918 (Kortrijk)
  • 17 juni 1918
    • Callebaut Henri 1876-1918 (Bousbecque)
    • De Meyer Cyriel 1872-1918 (Bousbecque)
    • Fierens Leo Maurits 1895-1918 (Bousbecque)
    • Kinders Charles Louis 1879-1918 (Bousbecque)
    • Straetman Theofiel 1866-1918 (Bousbecque)
    • Van Caer Désiré 1897-1918 (Bousbecque)
    • Van Dender Honoré 1896-1918 (Bousbecque)
    • Verbeke Charles-Louis 1871-1918 (Bousbecque)
    • Verstraeten Jan Baptist 1876-1918 (Bousbecque)
  • datum van opeising onbekend, dit zijn voor het grootste deel overlevenden met vermelding van de opeising op hun bidprentje, maar ook een aantal slachtoffers van de ramp van Bousbecque:
    • Bogaert Arthur 1891-1985 (Hamme)
    • Claus Désiré 1896-1967 (Hamme)
    • Coppens Jozef 1898-1983 (Hamme)
    • Danys Petrus 1896-1982 (Hamme)
    • Decouttere Charles ca.1902-1918 (Bousbecque)
    • De Munter Eduard 1898-1980 (Elversele)
    • De Wilde Guillaume 1897-1974 (Hamme)
    • Heirwegh Robert 1900-1918 (Bousbecque)
    • Hooge Alphonse Rene 1897-1986 (Aalst) [weggevoerde 1914-1918]
    • Laureys Leonard ca.1868-1918 (Bousbecque)
    • Peelman Domien 1896-1987 (Hamme) [afkomstig van Moerzeke]
    • Rooms Gerardus 1898-1951 (Hamme)
    • Schepens Jozef Juliaan ca.1870-1918 (Bousbecque)
    • Quintelier Maurice 1895-1971 (Grembergen) [Vermoedelijk, er staat niet op zijn bidprentje dat hij zelf weggevoerd was. Voorzitter van de weggevoerden 1914-18 — 1940-45]
    • Van Den Bossche Jozef 1885-1947 (Hamme)
    • Van Geeteruyen Carolus Ludovicus 1901-1980 (Hamme). [op zijn doodsprentje staat “Oudstrijder (opgeëiste) 1914-18 en 1940-45”. Hij was dan wel heel jong als opgeëiste.]
    • Van Lysebetten Petrus ca.1878-1918 (Bousbecque)
    • Verlee Petrus 1876-1955 (Hamme)
    • Vernimmen Bernardus 1898-1988 (Hamme)
    • Vernimmen Carolus Ludovicus 1900-1975 (Hamme)
    • Vlassenroot Petrus 1885-1979 (Hamme)

Doodsoorzaken zijn mishandeling, dysenterie, doodslag, uitputting, … Wie te ziek was om te werken werd naar huis gestuurd om daar veelal te sterven.

Van degenen die het overleefden is nog minder bekend, soms staat op een doodsprentje vermeld dat ze weggevoerd waren in 14-18.

Ik wil deze lijst graag verder aanvullen. Ken je nog opgeëisten uit Hamme? Laat het hieronder weten in een opmerking.

Rougeries en Marle op kaart:

Literatuur oorlogsslachtoffers

De foto’s uit mijn collectie zijn in principe niet te koop, maar een ernstig bod kan ik altijd in overweging nemen.

9 gedachten over “Vrijwilligers en opgeëisten uit Hamme in de Eerste Wereldoorlog

  1. Beste,
    Ik beschik over de lijst van wellicht alle opgeëiste personen uit Hamme tijdens WO I.
    Dat is echter teveel om ze allemaal over te typen.
    Neem contact op met De Ridder Jozef, Vlierkouter, 34 te Hamme (0468 12 78 29)
    Bestuurslid van HK Osschaert.
    Als lid van de HK ben ik geïnteresseerd in de verhalen van uw grootvader.

    1. Kunt u een indicatie geven over de omvang (het aantal personen) op die lijst ? Indien getypt is het misschien mogelijk de documenten in te scannen en om te zetten naar een digitaal tekst-formaat. Dat gaat dan wel het nodige nazicht en correcties vragen. Een andere optie is om de lijsten te scannen en gewoon als “foto” te publiceren.

      1. Mijnheer,
        Ik beschik inderdaad over de volledige lijst van de opgeëiste mensen uit Hamme die tijdens WO I overleden zijn.
        Het gaat om in totaal meer dan 100 namen.
        Ingevolge verlof zit ik momenteel een beetje achter met mijn werk.
        Eerstdaags scan ik U de namen door.
        Vele groeten,
        Jef De Ridder.

  2. Geacht lid van de onderzoekscommissie ramp Bousbecque,
    Ik beschik over een bidprentje van C. L . KINDERS dewelke zou omgekomen zijn bij deze ramp .

  3. Geacht lid van de onderzoekscommissie ramp Bousbecque,
    Ik beschik over een bidprentje van C. L . KINDERS dewelke zou omgekomen zijn bij deze ramp .
    Mvg,
    Tony

  4. U sprak van Eyckerman Theophiel,opgeeist door de Duitsers, dat hij je overgrootvader is. hij is ook mijn overgrootvader. Mijn grootvader is Achilles Eyckerman Jules als roepnaam. Mijn vader zaliger was ook Theophiel Eyckerman. Ik ben Dirk. Ik woon op een paar honderd meter van het monument, op het koning Albertplein te Hamme, waar onze overgrootvader op vermeld staat als opgeeiste. Graag meer info over onze familie

  5. Geachte,
    Mijn overgrootvader is Isidoor De Schepper. Mijn moeder heeft een volledig onderzoek naar hem gedaan, met medewerking van Flanders Fields.

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.