Hoeveel kostte een bezoek aan de fotograaf in de 19de eeuw?

Tijdens mijn lezingen over het dateren en identificeren van oude foto’s vertel ik dat een bezoek aan de fotograaf duur was. Regelmatig stelt dan iemand de vraag hoeveel dat dan wel kostte. Wat is duur?

De foto’s die toen gemaakt werden waren voornamelijk carte-de-visite foto’s. Ze werden, zeker in het begin, enkel per dozijn verkocht. Later ook per half dozijn en soms zelfs per drie. Een gemiddelde arbeider in de 19de eeuw moest al gauw enkele dagen werken voor een set van 12 foto’s.

Bronnenonderzoek

Omdat fotografen vaak adverteerden in kranten komen die als eerste bron in aanmerking, een tweede bron is de opdruk op de achterzijde van de cartes-de-visite.

In Vlaanderen komen meer en meer gedigitaliseerde krantendatabanken online. Je vindt ze via de Vlaamse Erfgoedbibiliotheek en via Abraham.

Ik gebruikte alvast de volgende:

• BelgicaPress (Koninklijke Bibliotheek)
• D.A.D.D. vzw en Stadsarchief Aalst;
• Erfgoedbank Waasland;
• Beeldbank Kortrijk;
• Historische Kranten regio Ieper-Poperinge;
• Gescande Oostendse Documenten (G.O.D.);
• Historische Kranten Erfgoed Brugge
• Kempense Kranten;
• Historisch archief van de Gazet van Antwerpen.

Ik vond er verschillende advertenties met prijzen, enkele voorbeelden (klik om te vergroten):

 

In mijn collectie cartes-de-visite (CDV) vond ik ook kaarten waarop prijzen vermeld werden. Maar dat was zeker geen algemeen gebruik. Slechts enkele fotografen deden het, zoals Levaque, De Trez, Deton-Cornand, vooral op foto’s uit de jaren 1880 (klik om te vergroten):

De prijzen

Een portret in daguerreotypieDe daguerreotypie is het oudste soort fotografisch procedé ..., het allereerste commercieel beschikbare fotoprocedé uit 1839, kostte 10 frank per stuk in de jaren 1840. Cartes-de-visite, populair vanaf ca. 1860, waren veel goedkoper per stuk.

De minimumprijzen voor een set van 12 CDV lagen grosso modo tussen 5 en 10 Belgische Frank (0,12-0,25 €). Gerenommeerde kwaliteitsfotografen waren duurder en er waren ook goedkopere fotografen van mindere kwaliteit.

Je kan die prijzen natuurlijk niet vergelijken met onze huidige prijzen. Daarom een vergelijking met de toenmalige lonen:

Grootteorde van een arbeidersdagloon

Decennium	BEF
1860	2
1870	2,5
1880	3
1890	1,6-4
1900	5

De tabel geeft een indicatie voor de daglonen van mannen. Vrouwen verdienden beduidend minder. De hoogste lonen zijn van industriearbeiders, de laagste van landarbeiders. Het Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis was o.a. een bron van interessante artikels. [zie voetnoten 1,2,3,4,5,6]

Nu kunnen we de prijs van een dozijn cartes-de-visite uitdrukken in daglonen:

Hoeveel kostte een CDV, uitgedrukt in arbeidersdaglonen?

Decennium	daglonen
1860	2,5 tot 5
1870	2 tot 4
1880	1,5 tot 3
1890	1,25 tot 2,5
1900	1 tot 2

Het blijven uiteraard grove benaderingen, maar het is duidelijk dat foto’s duur tot heel duur waren voor gewone mensen. In de praktijk moesten van dat dagloon natuurlijk ook alle kosten van voeding, verwarming, huur, e.d.  betaald worden. Je ziet ook een dalende trend die verklaart waarom de CDV bij ons pas echt populair kon worden vanaf de eeuwwisseling.

De prijzen van foto’s daalden op zich niet zoveel in de loop van de decennia, de topprijs ging van 12 fr. in de jaren 1860 naar 10 fr. in de jaren 1900. Vanaf de jaren 1880 bleven de goedkoopste cdv verkrijgbaar voor 3 à 3,50 fr. Maar de daglonen stegen wel, waardoor toch meer en meer mensen zich foto’s konden veroorloven.

Het valt op dat in Antwerpen, een grote stad met veel concurrentie, de prijzen beduidend lager zijn.

Overzicht van de gegevens

Hieronder de volledige reeks gevonden prijzen (je kan de tabel sorteren door op de hoofdingen te klikken en erin zoeken via het zoekveld).

Vond je dit artikel interessant? Heb je zelf nog 19de eeuwse prijzen van fotografen? Laat het weten met een reactie onderaan dit artikel of deel het op Facebook of Twitter.

Prijzen van cartes-de-visite en andere foto's

CDV = carte-de-visite; CP = carte postale; Portraits Bijoux = ferrotypie

decennium	type	prijs Bfr.	plaats	jaar	fotograaf	bron
1840	Daguerreotypie-portret	10-15	Brugge	1842	Cerf	Journal de Bruges 16/9/1842
1840	Daguerreotypie-portret	10-20	Luik	1842	Kips-de Coppin & Van Malderen	Directory of Belgian Photographers
1840	Daguerreotypie-portret	10 individueel; 15 groepspotret	Brugge	1843	Buffa	Journal de Bruges 29/3/1843
1850	Daguerreotypie-portret	5-15	Leuven	1850	Huet	Directory of Belgian Photographers
1850	Daguerreotypie-portret	10-25	Brugge	1851	Daveluy	La Patrie 24/7/1851
1850	Daguerreotypie-portret	5-40	Luik	1851	William	Label op achterzijde foto
1850	portret	2-3	Brugge	1854	Daveluy	Standaerd van Vlaenderen 3/6/1854
1850	Ambrotypie- en ferrotypie-portret	5	Zottegem	1855	Broeckaert	Le Bien Public 28/02/1855
1850	12 CDV	9	Brussel	1857	Deron	L'Echo de Bruxelles, 22/12/1857
1850	Daguerreotypie-portret	5-100	Luik & Brussel	1858	Plumier	La Meuse 07/08/1858
1850	Ambrotypie-portret	2	Lokeren	1859	Polak	Gazette van Lokeren, 12/06/1859
1860	12 CDV	6	Brussel	186?	Dupont	CDV opdruk
1860	portret	4 en meer	Brugge	1860	Van Marcke	Journal de Bruges 23/3/1860
1860	6 CDV	6	Brugge	1861	Van Marcke	Journal de Bruges 8/1/1861
1860	12 CDV damen en kinders	16	Ieper	1862	Geruzet	De Toekomst 26/10/1862 p. 4
1860	12 CDV heeren	12	Ieper	1862	Geruzet	De Toekomst 26/10/1862 p. 4
1860	12 CDV	10	Aalst	1863	Van De Meersche	Den Denderbode 05/07/1863
1860	12 CDV	6	Sint-Niklaas	1864	Van Der Vicht	De Klok van het Land van Waes 20/11/1864
1860	12 CDV	10	Geel	1866	Verryck-Fleetwood	Nieuwsblad van Geel 21/04/1866
1860	12 CDV	9	Turnhout	1867	opvolger Verryck-Fleetwood	De Kempenaar 30/11/1867
1860	12 CDV	12	Oostende	1867	Daveluy	L'Echo d'Ostende 08/09/1867
1860	12 CDV	9	Turnhout	1868	Verryck-Heylaerts	De Kempenaar 18/04/1868
1860	12 CDV	6	Brussel	1869	Moriau	Directory of Photographers in Belgium
1860	12 CDV	8	Luik	186?	Plumier	CDV opdruk
1860	12 CDV	6	Luik	1867-1870	Plumier	CDV opdruk
1870	12 CDV + 1 Kabinetkaart	12	Antwerpen	1873	Verreyck-Fleetwood	Nieuwsblad van Geel 13/09/1873
1870	12 CDV	5	Luik	1874	Klosterhalven	La Meuse van 18-04-1874
1870	12 CDV + 1 Kabinetkaart	14	Antwerpen	1874	Verreyck-Fleetwood	Nieuwsblad van Geel 12/12/1874
1870	12 CDV + 1 Kabinetkaart	14	Antwerpen	1875	Verreyck-Fleetwood	Nieuwsblad van Geel 08/05/1875
1870	12 CDV	10	Doornik	1875	Brackelaire	Le Courrier De L'Escaut van 11-04-1875
1870	12 CDV	3	Luik	1875	Strauss	La Meuse van 01-04-1875
1870	12 CDV	3	Luik	1875-1876	Strauss	CDV opdruk
1870	12 CDV	3	Luik	1877	Barras	La Meuse van 14-06-1877
1870	6 CDV	5	Veurne	1876	Delanoeye	De Veurnaar van 11-10-1876
1870	12 CDV	3.60	Brussel	1878	Maison des Sept Artistes (Vander Eycken)	CDV opdruk
1880	12 CDV	6	Antwerpen	1877-1883	Garlinck	Kabinetkaart opdruk
1880	12 CDV geëmailleerd	6.50	Antwerpen	188?	De Trez	CDV opdruk
1880	12 CDV	4	Brussel	188?	Levaque	CDV opdruk
1880	12 CDV ordinaires	3.50	Antwerpen	188?	De Trez	CDV opdruk
1880	12 CDV geëmailleerd	6	Luik	188?	Straus	CDV opdruk
1880	12 CDV geëmailleerd	6.50	Luik	188?	Gonthier-Cornand	CDV opdruk
1880	12 CDV	6.50	Charleroi, Mons	188?	Deton-Cornand	CDV opdruk
1880	12 CDV	3	Luik	188?	Straus	CDV opdruk
1880	12 CDV geëmailleerd	8	Brussel	188?	Levaque	CDV opdruk
1880	12 CDV geëmailleerd	6.50	Gent	188?	Cornand	CDV opdruk
1880	12 CDV onveranderlijk	8	Geel	1880	Doisen	Nieuwsblad van Geel 09/10/1880
1880	12 CDV	3	Luik	1880	Gonthier-Cornand	La Meuse van 10-01-1880
1880	12 CDV geëmailleerd	6	Luik	1880	Gonthier-Cornand	La Meuse van 10-01-1880
1880	9 Portraits Bijoux	1	Brussel	188?	Levaque	Achterzijde foto
1880	9 Portraits Bijoux	1	Brussel	1881	Taylor	Achterzijde foto gedateerde stempel 16/08/1881
1880	9 Portraits Bijoux	1	Luik	1881	Matlet	La Meuse van 23-06-1881
1880	12 Portraits Bijoux	1	Luik	1881	Barras	La Meuse van 28-07-1881
1880	9 Portraits Bijoux	1.50	Luik	1881	Barras	La Meuse van 27-10-1881
1880	12 CDV	8	Luik	1881	Barras	La Meuse van 18-08-1881
1880	12 CDV geëmailleerd	12	Luik	1881	Barras	La Meuse van 18-08-1881
1880	12 CDV geëmailleerd	6,5	Gent	1887-1890	C. Wante & Fils	CDV opdruk
1880	12 CDV kooldruk	18	Gent	1887-1890	C. Wante & Fils	CDV opdruk
1880	12 CDV	12	Herentals	1883	Morren	Nieuws- en Advertentieblad van Herenthals 17/11/1883
1880	12 CDV	4	Brussel	1883-1890	D'Argent	CDV opdruk
1880	12 CDV ordinaires	7	Aalst	1887	Janssens-Semay	Den Denderbode 17/07/1887 p. 3
1880	12 CDV au charbon	9	Aalst	1887	Janssens-Semay	Den Denderbode 17/07/1887 p. 3
1880	12 CDV gesatineerd of geëmailleerd	6.50	Gent	1888	De Trez	Gazette van Lokeren 09/12/1888
1880	12 CDV	8	Aalst	1888	Jacobs	Den Denderbode 17/05/1888 p. 3
1880	12 CDV	6	Herentals	1889	Van Eyck	Nieuws- en Advertentieblad van Herenthals 22/06/1889
1880	12 CDV gesatineerd	5	Aalst	1889	Jacobs	Den Denderbode 28/03/1889 p. 3
1880	12 CDV geëmailleerd	6.50	Aalst	1889	Jacobs	Den Denderbode 28/03/1889 p. 3
1890	12 CDV	10	Oostende	1890	Daveluy	L'Echo d'Ostende 26/06/1890
1890	2 Kabinetkaart "carte album au charbon"	7,5	Gent	1890	Sacré	Factuur 19-10-1890 Edmond Sacré aan Mr. Haeck [collectie Marc De Clercq]
1890	6 CDV inaltérable (hoogstwaarschijnlijk DCZDaglichtCollodiumZilverdruk Fotopapier met een barietlaag, w...)	8	Gent	1890	Sacré	Factuur 19-10-1890 Edmond Sacré aan Mr. Haeck [collectie Marc De Clercq]
1890	12 CDV	6.50	Charleroi, Mons	1897	Deton-Cornand	CDV opdruk
1890	12 CDV	7	Geel	1891	Sledsens	Gazet van Mol 10/10/1891
1890	12 CDV geëmailleerd	6,5	Brussel	1891	Maurice & Cie	Le Soir 28/04/1891
1890	12 CDV	6	Geel	1892	Sledsens	Het Annoncenblad van Moll 30/04/1892
1890	12 CDV	7	Kortrijk	1892	Caullet-Bogaert	Gazette van Kortrijk 14/01/1892
1890	12 CDV ovales	3	Kortrijk	1893	Vanden Hummel	L'echo de Courtrai 22/10/18931
1890	12 CDV dégradées	7	Kortrijk	1893	Vanden Hummel	L'echo de Courtrai 22/10/18931
1890	12 CDV dec./jan. korting	8	Kortrijk	1893	Ruys-Morel	Gazette van Kortrijk 22/01/1893
1890	12 CDV communicantenkorting	8	Kortrijk	1894	Ruys-Morel	Gazette van Kortrijk 15/03/1894
1890	12 CDV	3.50	Antwerpen	1895	De Trez-Simon	Gazet van Antwerpen 07/06/1895
1890	12 CDV	3	Antwerpen	1896	De Trez-Simon	Gazet van Antwerpen 19/04/1896
1890	12 CDV	8	Kortrijk	1896	Janssen	Gazette van Kortrijk 02/08/1896
1890	12 CDV	5.50	Wetteren	1896	Romens	Den Denderbode 12/04/1896 p. 3
1890	12 CDV	8	Ieper	1897	Antony-Permeke	Journal d’Ypres 01/09/1897 p. 3
1890	12 CDV	5	Geel (Lier)	1898	Nauwelaers	De Kempenaar 16/04-1898
1890	12 CDV zo./ma./do. korting	10	Kortrijk	1891	Ruys-Morel	Gazette van Kortrijk 21/05/1891
1890	12 CDV	5	Temse	1898	Van der Biest	Gazette van Temsche 30/01/1898
1890	12 CDV	3.50	Antwerpen	1898	Prevot	Gazet van Antwerpen 01/05/1898
1890	12 CDV	5	Aalst	1899	Buyle	Den Denderbode 03/09/1899 p. 3
1890	12 CDV	6.50	Lokeren	1899	De Rudder	Gazette van Lokeren 16/04/1899
1890	12 CDV	2.50	Antwerpen	1899	Prevot	Gazet van Antwerpen 22/04/1899
1890	12 CDV	2.50	Antwerpen	1899	Koekkoek	Gazet van Antwerpen 11/05/1899
1900	12 CDV	5	Aalst	1900	Buyle	Den Denderbode 06/09/1900 p. 3
1900	12 CDV	3.50	Antwerpen	1901	Antwerp Gallery (Tietz)	Gazet van Antwerpen 06/06/1901
1900	12 CDV	2.50	Luik	1900	Passage Lemonnier 36	La Meuse 05/02/1901
1900	12 CDV	3.50	Luik	1901	Goossens	La Meuse 05/02/1901
1900	12 CDV	8	Kortrijk	1902	Ruys-Morel	Gazette van Kortrijk 26/01/1902
1900	12 CDV	12	Kortrijk	1902	Ruys-Morel	Gazette van Kortrijk 26/01/1902
1900	12 CDV geëmailleerd en gebombeerd	6.50	Charleroi	1902	Deton-Cornand	CDV opdruk
1900	12 CDV	2.50	Mechelen	1903	Koekkoek	Gazet van Mechelen 05/02/1903
1900	12 CDV (portraits visite)	5	Hamme	1903	Segers & Bonnarens	Kasboek 13-10-1903 [https://spoorzoeker.petereyckerman.be/segersbonnarens/]
1900	6 CDV (portraits visite)	3	Hamme	1903	Segers & Bonnarens	Kasboek 13-10-1903 [https://spoorzoeker.petereyckerman.be/segersbonnarens/]
1900	12 CDV	5	Turnhout	1904	Leflot-Helsen	De Kempenaar 20/2/1904
1900	12 CDV	6	Antwerpen	1904	Van Crewel	Het Annoncenblad van Moll 09/01/1904
1900	12 CDV	6.50	Luik	1904	Huisman	La Meuse 06/08/1904
1900	12 CDV	8	Ieper	1905	Antony-Permeke	Journal d’Ypres 07/06/1905 p. 4
1900	12 CDV	1.95	Luik	1905	Excelsior	La Meuse 05/01/1905
1900	12 CP	1.80	Luik	1905	Excelsior	La Meuse 05/01/1905
1900	12 CDV	2.50	Luik	1906	Smals	La Meuse 01/02/1906
1900	12 CDV	8	Ieper	1906	Antony-Permeke	Nieuwsblad van Yperen 15/09/1906 p. 4
1900	12 CDV	3.50	Antwerpen	1906	Vitalis	Gazet van Mechelen 14/07/1906
1900	12 CDV	1,50	Brussel	1908	Gilkens	Le Soir 25/02/1908 p.5
1900	12 CP	0,95	Brussel	1908	Gilkens	Le Soir 25/02/1908 p.5
1900	12 CDV mat	7,5	Hamme	1908	Segers & Bonnarens	Kasboek 26-04-1908 [https://spoorzoeker.petereyckerman.be/segersbonnarens/]
1900	6 CDV mat	4,5	Hamme	1908	Segers & Bonnarens	Kasboek 03-05-1908 [https://spoorzoeker.petereyckerman.be/segersbonnarens/]
1900	1 grand portrait, passe-partout et cadre	12	Waver	1908	Luyckx	CDV opdruk
1900	6 CDV	3.50	Geel	1908	Grolin	Nieuwsblad van Geel 14/11/1908
1910	4 CP	1	Luik	1912	Smals	La Meuse 29/10/1912
1910	6 CDV	0,95	Luik	1911	American Photo Cie	Stempel achterzijde CDV
1910	12 CP	3.50	Namen	1914	Thiel	L'Ami de l'ordre 22/02/1914
1910	12 CP	1.80	Namen	1914	Vessié-Jendrin	L'Ami de l'ordre 10/06/1914
1910	12 CP	2.50	Namen	1915	Vessié-Jendrin	L'Ami de l'ordre 10/11/1915
1910	12 CP + Album	7.50	Brussel	1919	La Photographie Belge	Journal de Bruxelles 04/04/1919
1920	12 CP	9	Luik	1920	Huisman	La Meuse 21/11/1920
1920	6 photomaton	7	Brussel	1928	Au Bon Marché	Le Soir 01/10/1928
1920	6 photomaton	7	Luik	1929	Au Bon Marché	La Meuse 02/02/1929
1920	6 photomaton	7	Antwerpen	1929	Vaxelaire-Claes	De Nieuwe Gazet 16/02/1929
1930	6 photomaton	8	Brussel	1932	Automatic City	Le Soir 10/06/1932
1930	6 pasfoto's	3.95	Brussel	1938	Artistes Portraitistes Associés	Le Soir 02/04/1938
1930	12 CP	15	Brussel	1938	Artistes Portraitistes Associés	Le Soir 02/04/1938
1930	3 CP	4.95	Brussel	1938	Artistes Portraitistes Associés	Le Soir 02/04/1938
1950	6 photomaton	20	Brussel	1956	Au Bon Marché	Le Soir 06/03/1956

Bronnen

[1] Cobbaert Tom. L’ouvrier Gantoise. 2002. 1ste licentie UGent.

[2] Coppejans-Desmedt Hilde. Het Land van Waas in de XIXde eeuw Van “autarkische” regio naar geïntegreerd Belgisch gewest. In Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, 1977 1-2.

[3] Bruyneel Tineke. Historische situering en analyse van politieke aspecten in het oeuvre van de negentiende-eeuwse Gentse volkszanger Karel Waeri. 2002. Scriptie Licentiaat in de Geschiedenis. Universiteit Gent

[4] ODIS databank intermediare structuren in Vlaanderen 19e-20e eeuw. Havenarbeidersbond 1904-1977. Geraadpleegd 7-12-2014.

[5] LOKSTAT historische databank van lokale statistieken. Census 1900. Landbouwtelling 1895. Universiteit Gent. Geraadpleegd 7-12-2014.

[6] Roels Leen. “In Belgium, women do all the work.” De arbeid van vrouwen in de Luikse mijnen, negentiende-begin twintigste eeuw. In Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis 2008 1-2.