Hoeveel kostte een bezoek aan de fotograaf in de 19de eeuw?

Tijdens mijn lezingen over het dateren en identificeren van oude foto’s vertel ik dat een bezoek aan de fotograaf duur was. Regelmatig stelt dan iemand de vraag hoeveel dat dan wel kostte. Wat is duur?

De foto’s die toen gemaakt werden waren voornamelijk carte-de-visite foto’s. Ze werden, zeker in het begin, enkel per dozijn verkocht. Later ook per half dozijn en soms zelfs per drie. Een gemiddelde arbeider in de 19de eeuw moest al gauw enkele dagen werken voor een set van 12 foto’s.

Bronnenonderzoek

Omdat fotografen vaak adverteerden in kranten komen die als eerste bron in aanmerking, een tweede bron is de opdruk op de achterzijde van de cartes-de-visite.

In Vlaanderen komen meer en meer gedigitaliseerde krantendatabanken online. Je vindt ze via de Vlaamse Erfgoedbibiliotheek en via Abraham.

Ik gebruikte alvast de volgende:

Ik vond er verschillende advertenties met prijzen, enkele voorbeelden (klik om te vergroten):

 

In mijn collectie cartes-de-visite (CDV) vond ik ook kaarten waarop prijzen vermeld werden. Maar dat was zeker geen algemeen gebruik. Slechts enkele fotografen deden het, zoals Levaque, De Trez, Deton-Cornand, vooral op foto’s uit de jaren 1880 (klik om te vergroten):

De prijzen

Een portret in daguerreotypie, het allereerste commercieel beschikbare fotoprocedé uit 1839, kostte 10 frank per stuk in de jaren 1840. Cartes-de-visite, populair vanaf ca. 1860, waren veel goedkoper per stuk.

De minimumprijzen voor een set van 12 CDV lagen grosso modo tussen 5 en 10 Belgische Frank (0,12-0,25 €). Gerenommeerde kwaliteitsfotografen waren duurder en er waren ook goedkopere fotografen van mindere kwaliteit.

Je kan die prijzen natuurlijk niet vergelijken met onze huidige prijzen. Daarom een vergelijking met de toenmalige lonen:

Grootteorde van een arbeidersdagloon

DecenniumBEF
18602
18702,5
18803
18901,6-4
19005

De tabel geeft een indicatie voor de daglonen van mannen. Vrouwen verdienden beduidend minder. De hoogste lonen zijn van industriearbeiders, de laagste van landarbeiders. Het Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis was o.a. een bron van interessante artikels. [zie voetnoten 1,2,3,4,5,6]

Nu kunnen we de prijs van een dozijn cartes-de-visite uitdrukken in daglonen:

Hoeveel kostte een CDV, uitgedrukt in arbeidersdaglonen?

Decenniumdaglonen
18602,5 tot 5
18702 tot 4
18801,5 tot 3
18901,25 tot 2,5
19001 tot 2

Het blijven uiteraard grove benaderingen, maar het is duidelijk dat foto’s duur tot heel duur waren voor gewone mensen. In de praktijk moesten van dat dagloon natuurlijk ook alle kosten van voeding, verwarming, huur, e.d.  betaald worden. Je ziet ook een dalende trend die verklaart waarom de CDV bij ons pas echt populair kon worden vanaf de eeuwwisseling.

De prijzen van foto’s daalden op zich niet zoveel in de loop van de decennia, de topprijs ging van 12 fr. in de jaren 1860 naar 10 fr. in de jaren 1900. Vanaf de jaren 1880 bleven de goedkoopste cdv verkrijgbaar voor 3 à 3,50 fr. Maar de daglonen stegen wel, waardoor toch meer en meer mensen zich foto’s konden veroorloven.

Het valt op dat in Antwerpen, een grote stad met veel concurrentie, de prijzen beduidend lager zijn.

Overzicht van de gegevens

Hieronder de volledige reeks gevonden prijzen (je kan de tabel sorteren door op de hoofdingen te klikken en erin zoeken via het zoekveld).

Vond je dit artikel interessant? Heb je zelf nog 19de eeuwse prijzen van fotografen? Laat het weten met een reactie onderaan dit artikel of deel het op Facebook of Twitter.

Prijzen van cartes-de-visite en andere foto's

CDV = carte-de-visite; CP = carte postale; Portraits Bijoux = ferrotypie
decenniumtypeprijs Bfr.plaatsjaarfotograafbron
1840Daguerreotypie-portret10-15Brugge1842CerfJournal de Bruges 16/9/1842
1840Daguerreotypie-portret10-20Luik1842Kips-de Coppin & Van MalderenDirectory of Belgian Photographers
1840Daguerreotypie-portret10 individueel; 15 groepspotretBrugge1843BuffaJournal de Bruges 29/3/1843
1850Daguerreotypie-portret5-15Leuven1850HuetDirectory of Belgian Photographers
1850Daguerreotypie-portret10-25Brugge1851DaveluyLa Patrie 24/7/1851
1850Daguerreotypie-portret5-40Luik1851WilliamLabel op achterzijde foto
1850portret2-3Brugge1854DaveluyStandaerd van Vlaenderen 3/6/1854
1850Ambrotypie- en ferrotypie-portret5Zottegem1855BroeckaertLe Bien Public 28/02/1855
185012 CDV9Brussel1857DeronL'Echo de Bruxelles, 22/12/1857
1850Daguerreotypie-portret5-100Luik & Brussel1858PlumierLa Meuse 07/08/1858
1850Ambrotypie-portret2Lokeren1859PolakGazette van Lokeren, 12/06/1859
186012 CDV6Brussel186?DupontCDV opdruk
1860portret4 en meerBrugge1860Van MarckeJournal de Bruges 23/3/1860
18606 CDV6Brugge1861Van MarckeJournal de Bruges 8/1/1861
186012 CDV damen en kinders16Ieper1862GeruzetDe Toekomst 26/10/1862 p. 4
186012 CDV heeren12Ieper1862GeruzetDe Toekomst 26/10/1862 p. 4
186012 CDV10Aalst1863Van De MeerscheDen Denderbode 05/07/1863
186012 CDV6Sint-Niklaas1864Van Der VichtDe Klok van het Land van Waes 20/11/1864
186012 CDV10Geel1866Verryck-FleetwoodNieuwsblad van Geel 21/04/1866
186012 CDV9Turnhout1867opvolger Verryck-FleetwoodDe Kempenaar 30/11/1867
186012 CDV12Oostende1867DaveluyL'Echo d'Ostende 08/09/1867
186012 CDV9Turnhout1868Verryck-HeylaertsDe Kempenaar 18/04/1868
186012 CDV6Brussel1869MoriauDirectory of Photographers in Belgium
186012 CDV8Luik186?PlumierCDV opdruk
186012 CDV6Luik1867-1870PlumierCDV opdruk
187012 CDV + 1 Kabinetkaart12Antwerpen1873Verreyck-FleetwoodNieuwsblad van Geel 13/09/1873
187012 CDV5Luik1874KlosterhalvenLa Meuse van 18-04-1874
187012 CDV + 1 Kabinetkaart14Antwerpen1874Verreyck-FleetwoodNieuwsblad van Geel 12/12/1874
187012 CDV + 1 Kabinetkaart14Antwerpen1875Verreyck-FleetwoodNieuwsblad van Geel 08/05/1875
187012 CDV10Doornik1875BrackelaireLe Courrier De L'Escaut van 11-04-1875
187012 CDV3Luik1875StraussLa Meuse van 01-04-1875
187012 CDV3Luik1875-1876StraussCDV opdruk
187012 CDV3Luik1877BarrasLa Meuse van 14-06-1877
18706 CDV5Veurne1876DelanoeyeDe Veurnaar van 11-10-1876
187012 CDV3.60Brussel1878Maison des Sept Artistes (Vander Eycken)CDV opdruk
188012 CDV6Antwerpen1877-1883GarlinckKabinetkaart opdruk
188012 CDV geëmailleerd6.50Antwerpen188?De TrezCDV opdruk
188012 CDV4Brussel188?LevaqueCDV opdruk
188012 CDV ordinaires3.50Antwerpen188?De TrezCDV opdruk
188012 CDV geëmailleerd6Luik188?StrausCDV opdruk
188012 CDV geëmailleerd6.50Luik188?Gonthier-CornandCDV opdruk
188012 CDV6.50Charleroi, Mons188?Deton-CornandCDV opdruk
188012 CDV3Luik188?StrausCDV opdruk
188012 CDV geëmailleerd8Brussel188?LevaqueCDV opdruk
188012 CDV geëmailleerd6.50Gent188?CornandCDV opdruk
188012 CDV onveranderlijk8Geel1880DoisenNieuwsblad van Geel 09/10/1880
188012 CDV3Luik1880Gonthier-CornandLa Meuse van 10-01-1880
188012 CDV geëmailleerd6Luik1880Gonthier-CornandLa Meuse van 10-01-1880
18809 Portraits Bijoux1Brussel188?LevaqueAchterzijde foto
18809 Portraits Bijoux1Brussel1881TaylorAchterzijde foto gedateerde stempel 16/08/1881
18809 Portraits Bijoux1Luik1881MatletLa Meuse van 23-06-1881
188012 Portraits Bijoux1Luik1881BarrasLa Meuse van 28-07-1881
18809 Portraits Bijoux1.50Luik1881BarrasLa Meuse van 27-10-1881
188012 CDV8Luik1881BarrasLa Meuse van 18-08-1881
188012 CDV geëmailleerd12Luik1881BarrasLa Meuse van 18-08-1881
188012 CDV geëmailleerd6,5Gent1887-1890C. Wante & FilsCDV opdruk
188012 CDV kooldruk18Gent1887-1890C. Wante & FilsCDV opdruk
188012 CDV12Herentals1883MorrenNieuws- en Advertentieblad van Herenthals 17/11/1883
188012 CDV4Brussel1883-1890D'ArgentCDV opdruk
188012 CDV ordinaires7Aalst1887Janssens-SemayDen Denderbode 17/07/1887 p. 3
188012 CDV au charbon9Aalst1887Janssens-SemayDen Denderbode 17/07/1887 p. 3
188012 CDV gesatineerd of geëmailleerd6.50Gent1888De TrezGazette van Lokeren 09/12/1888
188012 CDV8Aalst1888JacobsDen Denderbode 17/05/1888 p. 3
188012 CDV6Herentals1889Van EyckNieuws- en Advertentieblad van Herenthals 22/06/1889
188012 CDV gesatineerd5Aalst1889JacobsDen Denderbode 28/03/1889 p. 3
188012 CDV geëmailleerd6.50Aalst1889JacobsDen Denderbode 28/03/1889 p. 3
189012 CDV10Oostende1890DaveluyL'Echo d'Ostende 26/06/1890
18902 Kabinetkaart "carte album au charbon"7,5Gent1890SacréFactuur 19-10-1890 Edmond Sacré aan Mr. Haeck [collectie Marc De Clercq]
18906 CDV inaltérable (hoogstwaarschijnlijk DCZ)8Gent1890SacréFactuur 19-10-1890 Edmond Sacré aan Mr. Haeck [collectie Marc De Clercq]
189012 CDV6.50Charleroi, Mons1897Deton-CornandCDV opdruk
189012 CDV7Geel1891SledsensGazet van Mol 10/10/1891
189012 CDV geëmailleerd6,5Brussel1891Maurice & CieLe Soir 28/04/1891
189012 CDV6Geel1892SledsensHet Annoncenblad van Moll 30/04/1892
189012 CDV7Kortrijk1892Caullet-BogaertGazette van Kortrijk 14/01/1892
189012 CDV ovales3Kortrijk1893Vanden HummelL'echo de Courtrai 22/10/18931
189012 CDV dégradées7Kortrijk1893Vanden HummelL'echo de Courtrai 22/10/18931
189012 CDV dec./jan. korting8Kortrijk1893Ruys-MorelGazette van Kortrijk 22/01/1893
189012 CDV communicantenkorting8Kortrijk1894Ruys-MorelGazette van Kortrijk 15/03/1894
189012 CDV3.50Antwerpen1895De Trez-SimonGazet van Antwerpen 07/06/1895
189012 CDV3Antwerpen1896De Trez-SimonGazet van Antwerpen 19/04/1896
189012 CDV8Kortrijk1896JanssenGazette van Kortrijk 02/08/1896
189012 CDV5.50Wetteren1896RomensDen Denderbode 12/04/1896 p. 3
189012 CDV8Ieper1897Antony-PermekeJournal d’Ypres 01/09/1897 p. 3
189012 CDV5Geel (Lier)1898NauwelaersDe Kempenaar 16/04-1898
189012 CDV zo./ma./do. korting10Kortrijk1891Ruys-MorelGazette van Kortrijk 21/05/1891
189012 CDV5Temse1898Van der BiestGazette van Temsche 30/01/1898
189012 CDV3.50Antwerpen1898PrevotGazet van Antwerpen 01/05/1898
189012 CDV5Aalst1899BuyleDen Denderbode 03/09/1899 p. 3
189012 CDV6.50Lokeren1899De RudderGazette van Lokeren 16/04/1899
189012 CDV2.50Antwerpen1899PrevotGazet van Antwerpen 22/04/1899
189012 CDV2.50Antwerpen1899KoekkoekGazet van Antwerpen 11/05/1899
190012 CDV5Aalst1900BuyleDen Denderbode 06/09/1900 p. 3
190012 CDV3.50Antwerpen1901Antwerp Gallery (Tietz)Gazet van Antwerpen 06/06/1901
190012 CDV2.50Luik1900Passage Lemonnier 36La Meuse 05/02/1901
190012 CDV3.50Luik1901GoossensLa Meuse 05/02/1901
190012 CDV8Kortrijk1902Ruys-MorelGazette van Kortrijk 26/01/1902
190012 CDV12Kortrijk1902Ruys-MorelGazette van Kortrijk 26/01/1902
190012 CDV geëmailleerd en gebombeerd6.50Charleroi1902Deton-CornandCDV opdruk
190012 CDV2.50Mechelen1903KoekkoekGazet van Mechelen 05/02/1903
190012 CDV (portraits visite)5Hamme1903Segers & BonnarensKasboek 13-10-1903 [https://spoorzoeker.petereyckerman.be/segersbonnarens/]
19006 CDV (portraits visite)3Hamme1903Segers & BonnarensKasboek 13-10-1903 [https://spoorzoeker.petereyckerman.be/segersbonnarens/]
190012 CDV5Turnhout1904Leflot-HelsenDe Kempenaar
20/2/1904
190012 CDV6Antwerpen1904Van CrewelHet Annoncenblad van Moll 09/01/1904
190012 CDV6.50Luik1904HuismanLa Meuse 06/08/1904
190012 CDV8Ieper1905Antony-PermekeJournal d’Ypres 07/06/1905 p. 4
190012 CDV1.95Luik1905ExcelsiorLa Meuse 05/01/1905
190012 CP1.80Luik1905ExcelsiorLa Meuse 05/01/1905
190012 CDV2.50Luik1906SmalsLa Meuse 01/02/1906
190012 CDV8Ieper1906Antony-PermekeNieuwsblad van Yperen 15/09/1906 p. 4
190012 CDV3.50Antwerpen1906VitalisGazet van Mechelen 14/07/1906
190012 CDV1,50Brussel1908GilkensLe Soir 25/02/1908 p.5
190012 CP0,95Brussel1908GilkensLe Soir 25/02/1908 p.5
190012 CDV mat7,5Hamme1908Segers & BonnarensKasboek 26-04-1908 [https://spoorzoeker.petereyckerman.be/segersbonnarens/]
19006 CDV mat4,5Hamme1908Segers & BonnarensKasboek 03-05-1908 [https://spoorzoeker.petereyckerman.be/segersbonnarens/]
19001 grand portrait, passe-partout et cadre12Waver1908LuyckxCDV opdruk
19006 CDV3.50Geel1908GrolinNieuwsblad van Geel 14/11/1908
19104 CP1Luik1912SmalsLa Meuse 29/10/1912
19106 CDV0,95Luik1911American Photo CieStempel achterzijde CDV
191012 CP3Oostende1913Le BonLe Carillon, 1913. Via "De Plate" 1980 nr. 9
191012 CP3.50Namen1914ThielL'Ami de l'ordre 22/02/1914
191012 CP1.80Namen1914Vessié-JendrinL'Ami de l'ordre 10/06/1914
191012 CP2.50Namen1915Vessié-JendrinL'Ami de l'ordre 10/11/1915
191012 CP + Album7.50Brussel1919La Photographie BelgeJournal de Bruxelles 04/04/1919
192012 CP9Luik1920HuismanLa Meuse 21/11/1920
19206 photomaton7Brussel1928Au Bon MarchéLe Soir 01/10/1928
19206 photomaton7Luik1929Au Bon MarchéLa Meuse 02/02/1929
19206 photomaton7Antwerpen1929Vaxelaire-ClaesDe Nieuwe Gazet 16/02/1929
19306 photomaton8Brussel1932Automatic CityLe Soir 10/06/1932
19306 pasfoto's3.95Brussel1938Artistes Portraitistes AssociésLe Soir 02/04/1938
193012 CP15Brussel1938Artistes Portraitistes AssociésLe Soir 02/04/1938
19303 CP4.95Brussel1938Artistes Portraitistes AssociésLe Soir 02/04/1938
19506 photomaton20Brussel1956Au Bon MarchéLe Soir 06/03/1956

Bronnen

[1] Cobbaert Tom. L’ouvrier Gantoise. 2002. 1ste licentie UGent.

[2] Coppejans-Desmedt Hilde. Het Land van Waas in de XIXde eeuw Van “autarkische” regio naar geïntegreerd Belgisch gewest. In Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, 1977 1-2.

[3] Bruyneel Tineke. Historische situering en analyse van politieke aspecten in het oeuvre van de negentiende-eeuwse Gentse volkszanger Karel Waeri. 2002. Scriptie Licentiaat in de Geschiedenis. Universiteit Gent

[4] ODIS databank intermediare structuren in Vlaanderen 19e-20e eeuw. Havenarbeidersbond 1904-1977. Geraadpleegd 7-12-2014.

[5] LOKSTAT historische databank van lokale statistieken. Census 1900. Landbouwtelling 1895. Universiteit Gent. Geraadpleegd 7-12-2014.

[6] Roels Leen. “In Belgium, women do all the work.” De arbeid van vrouwen in de Luikse mijnen, negentiende-begin twintigste eeuw. In Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis 2008 1-2.

De foto’s uit mijn collectie zijn in principe niet te koop, maar een ernstig bod kan ik altijd in overweging nemen.

5 gedachten over “Hoeveel kostte een bezoek aan de fotograaf in de 19de eeuw?

  1. Bonjour,
    Avez vous des photos anciennes, des CDV, de l’ile de La Réunion ou Ile Maurice à vendre ??
    D’HASTREL, C. AZEMA, BEREBGER, BIDACHE, BRITTER, CHAMBAY, CHAMBAY & LECORGNE, CHRIST, CUDENET & SANGLIER, CUDENET, ESPARON, EYCKERMANS, FATRAS, LACOMBE, LAZARE, LECORGNE, LE CORNEY, LOURMEAU, MAGNAN de BELLEVUE,
    MOCO, MOCO & CHAMBAY, QUICLET, RAMBERT, ROUSSIN, CH. SAUNIER, SAUNIER & BRITTER, SAUNIER & MOCO ….
    Faire offre
    amitié JC

  2. Interessant artikel! Maar waarom moest er bv voor mannen 10 fr worden betaald en voor vrouwen bv 16 fr. Had men daar meer werk aan?? Hoeveel was een fr waard ten opzichte van de gulden?

    1. Vrouwen was inderdaad meer werk :-) Vaak moesten die ook nog eens van kleren wisselen bijvoorbeeld. En met de kledij van die tijd duurde dat wel even.
      In Nederland was de prijs voor 12 CDV 4 à 5 Gulden in de jaren 1860. Dus je kan de prijs in Belgische Frank delen door 2 om een idee te hebben in Gulden.

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.