Tijdens mijn lezingen over het dateren en identificeren van oude foto’s vertel ik dat een bezoek aan de fotograaf duur was. Regelmatig stelt dan iemand de vraag hoeveel dat dan wel kostte. Wat is duur?
De foto’s die toen gemaakt werden waren voornamelijk carte-de-visite foto’s. Ze werden, zeker in het begin, enkel per dozijn verkocht. Later ook per half dozijn en soms zelfs per drie. Een gemiddelde arbeider in de 19de eeuw moest al gauw enkele dagen werken voor een set van 12 foto’s.
Bronnenonderzoek
Omdat fotografen vaak adverteerden in kranten komen die als eerste bron in aanmerking, een tweede bron is de opdruk op de achterzijde van de cartes-de-visite.
In Vlaanderen komen meer en meer gedigitaliseerde krantendatabanken online. Je vindt ze via de Vlaamse Erfgoedbibiliotheek en via Abraham.
Ik gebruikte alvast de volgende:
- BelgicaPress (Koninklijke Bibliotheek)
- D.A.D.D. vzw en Stadsarchief Aalst;
- Erfgoedbank Waasland;
- Beeldbank Kortrijk;
- Historische Kranten regio Ieper-Poperinge;
- Gescande Oostendse Documenten (G.O.D.);
- Historische Kranten Erfgoed Brugge
- Kempense Kranten;
- Historisch archief van de Gazet van Antwerpen.
Ik vond er verschillende advertenties met prijzen, enkele voorbeelden (klik om te vergroten):
In mijn collectie cartes-de-visite (CDV) vond ik ook kaarten waarop prijzen vermeld werden. Maar dat was zeker geen algemeen gebruik. Slechts enkele fotografen deden het, zoals Levaque, De Trez, Deton-Cornand, vooral op foto’s uit de jaren 1880 (klik om te vergroten):
De prijzen
Een portret in daguerreotypieDe daguerreotypie is het oudste soort fotografisch procedé ..., het allereerste commercieel beschikbare fotoprocedé uit 1839, kostte 10 frank per stuk in de jaren 1840. Cartes-de-visite, populair vanaf ca. 1860, waren veel goedkoper per stuk.
De minimumprijzen voor een set van 12 CDV lagen grosso modo tussen 5 en 10 Belgische Frank (0,12-0,25 €). Gerenommeerde kwaliteitsfotografen waren duurder en er waren ook goedkopere fotografen van mindere kwaliteit.
Je kan die prijzen natuurlijk niet vergelijken met onze huidige prijzen. Daarom een vergelijking met de toenmalige lonen:
Grootteorde van een arbeidersdagloon
Decennium | BEF |
---|---|
1860 | 2 |
1870 | 2,5 |
1880 | 3 |
1890 | 1,6-4 |
1900 | 5 |
De tabel geeft een indicatie voor de daglonen van mannen. Vrouwen verdienden beduidend minder. De hoogste lonen zijn van industriearbeiders, de laagste van landarbeiders. Het Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis was o.a. een bron van interessante artikels. [zie voetnoten 1,2,3,4,5,6]
Nu kunnen we de prijs van een dozijn cartes-de-visite uitdrukken in daglonen:
Hoeveel kostte een CDV, uitgedrukt in arbeidersdaglonen?
Decennium | daglonen |
---|---|
1860 | 2,5 tot 5 |
1870 | 2 tot 4 |
1880 | 1,5 tot 3 |
1890 | 1,25 tot 2,5 |
1900 | 1 tot 2 |
Het blijven uiteraard grove benaderingen, maar het is duidelijk dat foto’s duur tot heel duur waren voor gewone mensen. In de praktijk moesten van dat dagloon natuurlijk ook alle kosten van voeding, verwarming, huur, e.d. betaald worden. Je ziet ook een dalende trend die verklaart waarom de CDV bij ons pas echt populair kon worden vanaf de eeuwwisseling.
De prijzen van foto’s daalden op zich niet zoveel in de loop van de decennia, de topprijs ging van 12 fr. in de jaren 1860 naar 10 fr. in de jaren 1900. Vanaf de jaren 1880 bleven de goedkoopste cdv verkrijgbaar voor 3 à 3,50 fr. Maar de daglonen stegen wel, waardoor toch meer en meer mensen zich foto’s konden veroorloven.
Het valt op dat in Antwerpen, een grote stad met veel concurrentie, de prijzen beduidend lager zijn.
Overzicht van de gegevens
Hieronder de volledige reeks gevonden prijzen (je kan de tabel sorteren door op de hoofdingen te klikken en erin zoeken via het zoekveld).
Vond je dit artikel interessant? Heb je zelf nog 19de eeuwse prijzen van fotografen? Laat het weten met een reactie onderaan dit artikel of deel het op Facebook of Twitter.
Prijzen van cartes-de-visite en andere foto's
CDV = carte-de-visite; CP = carte postale; Portraits Bijoux = ferrotypiedecennium | type | prijs Bfr. | plaats | jaar | fotograaf | bron |
---|---|---|---|---|---|---|
1840 | Daguerreotypie-portret | 10-15 | Brugge | 1842 | Cerf | Journal de Bruges 16/9/1842 |
1840 | Daguerreotypie-portret | 10-20 | Luik | 1842 | Kips-de Coppin & Van Malderen | Directory of Belgian Photographers |
1840 | Daguerreotypie-portret | 10 individueel; 15 groepspotret | Brugge | 1843 | Buffa | Journal de Bruges 29/3/1843 |
1850 | Daguerreotypie-portret | 5-15 | Leuven | 1850 | Huet | Directory of Belgian Photographers |
1850 | Daguerreotypie-portret | 10-25 | Brugge | 1851 | Daveluy | La Patrie 24/7/1851 |
1850 | Daguerreotypie-portret | 5-40 | Luik | 1851 | William | Label op achterzijde foto |
1850 | portret | 2-3 | Brugge | 1854 | Daveluy | Standaerd van Vlaenderen 3/6/1854 |
1850 | Ambrotypie- en ferrotypie-portret | 5 | Zottegem | 1855 | Broeckaert | Le Bien Public 28/02/1855 |
1850 | 12 CDV | 9 | Brussel | 1857 | Deron | L'Echo de Bruxelles, 22/12/1857 |
1850 | Daguerreotypie-portret | 5-100 | Luik & Brussel | 1858 | Plumier | La Meuse 07/08/1858 |
1850 | Ambrotypie-portret | 2 | Lokeren | 1859 | Polak | Gazette van Lokeren, 12/06/1859 |
1860 | 12 CDV | 6 | Brussel | 186? | Dupont | CDV opdruk |
1860 | portret | 4 en meer | Brugge | 1860 | Van Marcke | Journal de Bruges 23/3/1860 |
1860 | 6 CDV | 6 | Brugge | 1861 | Van Marcke | Journal de Bruges 8/1/1861 |
1860 | 12 CDV damen en kinders | 16 | Ieper | 1862 | Geruzet | De Toekomst 26/10/1862 p. 4 |
1860 | 12 CDV heeren | 12 | Ieper | 1862 | Geruzet | De Toekomst 26/10/1862 p. 4 |
1860 | 12 CDV | 10 | Aalst | 1863 | Van De Meersche | Den Denderbode 05/07/1863 |
1860 | 12 CDV | 6 | Sint-Niklaas | 1864 | Van Der Vicht | De Klok van het Land van Waes 20/11/1864 |
1860 | 12 CDV | 10 | Geel | 1866 | Verryck-Fleetwood | Nieuwsblad van Geel 21/04/1866 |
1860 | 12 CDV | 9 | Turnhout | 1867 | opvolger Verryck-Fleetwood | De Kempenaar 30/11/1867 |
1860 | 12 CDV | 12 | Oostende | 1867 | Daveluy | L'Echo d'Ostende 08/09/1867 |
1860 | 12 CDV | 9 | Turnhout | 1868 | Verryck-Heylaerts | De Kempenaar 18/04/1868 |
1860 | 12 CDV | 6 | Brussel | 1869 | Moriau | Directory of Photographers in Belgium |
1860 | 12 CDV | 8 | Luik | 186? | Plumier | CDV opdruk |
1860 | 12 CDV | 6 | Luik | 1867-1870 | Plumier | CDV opdruk |
1870 | 12 CDV + 1 Kabinetkaart | 12 | Antwerpen | 1873 | Verreyck-Fleetwood | Nieuwsblad van Geel 13/09/1873 |
1870 | 12 CDV | 5 | Luik | 1874 | Klosterhalven | La Meuse van 18-04-1874 |
1870 | 12 CDV + 1 Kabinetkaart | 14 | Antwerpen | 1874 | Verreyck-Fleetwood | Nieuwsblad van Geel 12/12/1874 |
1870 | 12 CDV + 1 Kabinetkaart | 14 | Antwerpen | 1875 | Verreyck-Fleetwood | Nieuwsblad van Geel 08/05/1875 |
1870 | 12 CDV | 10 | Doornik | 1875 | Brackelaire | Le Courrier De L'Escaut van 11-04-1875 |
1870 | 12 CDV | 3 | Luik | 1875 | Strauss | La Meuse van 01-04-1875 |
1870 | 12 CDV | 3 | Luik | 1875-1876 | Strauss | CDV opdruk |
1870 | 12 CDV | 3 | Luik | 1877 | Barras | La Meuse van 14-06-1877 |
1870 | 6 CDV | 5 | Veurne | 1876 | Delanoeye | De Veurnaar van 11-10-1876 |
1870 | 12 CDV | 3.60 | Brussel | 1878 | Maison des Sept Artistes (Vander Eycken) | CDV opdruk |
1880 | 12 CDV | 6 | Antwerpen | 1877-1883 | Garlinck | Kabinetkaart opdruk |
1880 | 12 CDV geëmailleerd | 6.50 | Antwerpen | 188? | De Trez | CDV opdruk |
1880 | 12 CDV | 4 | Brussel | 188? | Levaque | CDV opdruk |
1880 | 12 CDV ordinaires | 3.50 | Antwerpen | 188? | De Trez | CDV opdruk |
1880 | 12 CDV geëmailleerd | 6 | Luik | 188? | Straus | CDV opdruk |
1880 | 12 CDV geëmailleerd | 6.50 | Luik | 188? | Gonthier-Cornand | CDV opdruk |
1880 | 12 CDV | 6.50 | Charleroi, Mons | 188? | Deton-Cornand | CDV opdruk |
1880 | 12 CDV | 3 | Luik | 188? | Straus | CDV opdruk |
1880 | 12 CDV geëmailleerd | 8 | Brussel | 188? | Levaque | CDV opdruk |
1880 | 12 CDV geëmailleerd | 6.50 | Gent | 188? | Cornand | CDV opdruk |
1880 | 12 CDV onveranderlijk | 8 | Geel | 1880 | Doisen | Nieuwsblad van Geel 09/10/1880 |
1880 | 12 CDV | 3 | Luik | 1880 | Gonthier-Cornand | La Meuse van 10-01-1880 |
1880 | 12 CDV geëmailleerd | 6 | Luik | 1880 | Gonthier-Cornand | La Meuse van 10-01-1880 |
1880 | 9 Portraits Bijoux | 1 | Brussel | 188? | Levaque | Achterzijde foto |
1880 | 9 Portraits Bijoux | 1 | Brussel | 1881 | Taylor | Achterzijde foto gedateerde stempel 16/08/1881 |
1880 | 9 Portraits Bijoux | 1 | Luik | 1881 | Matlet | La Meuse van 23-06-1881 |
1880 | 12 Portraits Bijoux | 1 | Luik | 1881 | Barras | La Meuse van 28-07-1881 |
1880 | 9 Portraits Bijoux | 1.50 | Luik | 1881 | Barras | La Meuse van 27-10-1881 |
1880 | 12 CDV | 8 | Luik | 1881 | Barras | La Meuse van 18-08-1881 |
1880 | 12 CDV geëmailleerd | 12 | Luik | 1881 | Barras | La Meuse van 18-08-1881 |
1880 | 12 CDV geëmailleerd | 6,5 | Gent | 1887-1890 | C. Wante & Fils | CDV opdruk |
1880 | 12 CDV kooldruk | 18 | Gent | 1887-1890 | C. Wante & Fils | CDV opdruk |
1880 | 12 CDV | 12 | Herentals | 1883 | Morren | Nieuws- en Advertentieblad van Herenthals 17/11/1883 |
1880 | 12 CDV | 4 | Brussel | 1883-1890 | D'Argent | CDV opdruk |
1880 | 12 CDV ordinaires | 7 | Aalst | 1887 | Janssens-Semay | Den Denderbode 17/07/1887 p. 3 |
1880 | 12 CDV au charbon | 9 | Aalst | 1887 | Janssens-Semay | Den Denderbode 17/07/1887 p. 3 |
1880 | 12 CDV gesatineerd of geëmailleerd | 6.50 | Gent | 1888 | De Trez | Gazette van Lokeren 09/12/1888 |
1880 | 12 CDV | 8 | Aalst | 1888 | Jacobs | Den Denderbode 17/05/1888 p. 3 |
1880 | 12 CDV | 6 | Herentals | 1889 | Van Eyck | Nieuws- en Advertentieblad van Herenthals 22/06/1889 |
1880 | 12 CDV gesatineerd | 5 | Aalst | 1889 | Jacobs | Den Denderbode 28/03/1889 p. 3 |
1880 | 12 CDV geëmailleerd | 6.50 | Aalst | 1889 | Jacobs | Den Denderbode 28/03/1889 p. 3 |
1890 | 12 CDV | 10 | Oostende | 1890 | Daveluy | L'Echo d'Ostende 26/06/1890 |
1890 | 2 Kabinetkaart "carte album au charbon" | 7,5 | Gent | 1890 | Sacré | Factuur 19-10-1890 Edmond Sacré aan Mr. Haeck [collectie Marc De Clercq] |
1890 | 6 CDV inaltérable (hoogstwaarschijnlijk DCZDaglichtCollodiumZilverdruk Fotopapier met een barietlaag, w...) | 8 | Gent | 1890 | Sacré | Factuur 19-10-1890 Edmond Sacré aan Mr. Haeck [collectie Marc De Clercq] |
1890 | 12 CDV | 6.50 | Charleroi, Mons | 1897 | Deton-Cornand | CDV opdruk |
1890 | 12 CDV | 7 | Geel | 1891 | Sledsens | Gazet van Mol 10/10/1891 |
1890 | 12 CDV geëmailleerd | 6,5 | Brussel | 1891 | Maurice & Cie | Le Soir 28/04/1891 |
1890 | 12 CDV | 6 | Geel | 1892 | Sledsens | Het Annoncenblad van Moll 30/04/1892 |
1890 | 12 CDV | 7 | Kortrijk | 1892 | Caullet-Bogaert | Gazette van Kortrijk 14/01/1892 |
1890 | 12 CDV ovales | 3 | Kortrijk | 1893 | Vanden Hummel | L'echo de Courtrai 22/10/18931 |
1890 | 12 CDV dégradées | 7 | Kortrijk | 1893 | Vanden Hummel | L'echo de Courtrai 22/10/18931 |
1890 | 12 CDV dec./jan. korting | 8 | Kortrijk | 1893 | Ruys-Morel | Gazette van Kortrijk 22/01/1893 |
1890 | 12 CDV communicantenkorting | 8 | Kortrijk | 1894 | Ruys-Morel | Gazette van Kortrijk 15/03/1894 |
1890 | 12 CDV | 3.50 | Antwerpen | 1895 | De Trez-Simon | Gazet van Antwerpen 07/06/1895 |
1890 | 12 CDV | 3 | Antwerpen | 1896 | De Trez-Simon | Gazet van Antwerpen 19/04/1896 |
1890 | 12 CDV | 8 | Kortrijk | 1896 | Janssen | Gazette van Kortrijk 02/08/1896 |
1890 | 12 CDV | 5.50 | Wetteren | 1896 | Romens | Den Denderbode 12/04/1896 p. 3 |
1890 | 12 CDV | 8 | Ieper | 1897 | Antony-Permeke | Journal d’Ypres 01/09/1897 p. 3 |
1890 | 12 CDV | 5 | Geel (Lier) | 1898 | Nauwelaers | De Kempenaar 16/04-1898 |
1890 | 12 CDV zo./ma./do. korting | 10 | Kortrijk | 1891 | Ruys-Morel | Gazette van Kortrijk 21/05/1891 |
1890 | 12 CDV | 5 | Temse | 1898 | Van der Biest | Gazette van Temsche 30/01/1898 |
1890 | 12 CDV | 3.50 | Antwerpen | 1898 | Prevot | Gazet van Antwerpen 01/05/1898 |
1890 | 12 CDV | 5 | Aalst | 1899 | Buyle | Den Denderbode 03/09/1899 p. 3 |
1890 | 12 CDV | 6.50 | Lokeren | 1899 | De Rudder | Gazette van Lokeren 16/04/1899 |
1890 | 12 CDV | 2.50 | Antwerpen | 1899 | Prevot | Gazet van Antwerpen 22/04/1899 |
1890 | 12 CDV | 2.50 | Antwerpen | 1899 | Koekkoek | Gazet van Antwerpen 11/05/1899 |
1900 | 12 CDV | 5 | Aalst | 1900 | Buyle | Den Denderbode 06/09/1900 p. 3 |
1900 | 12 CDV | 3.50 | Antwerpen | 1901 | Antwerp Gallery (Tietz) | Gazet van Antwerpen 06/06/1901 |
1900 | 12 CDV | 2.50 | Luik | 1900 | Passage Lemonnier 36 | La Meuse 05/02/1901 |
1900 | 12 CDV | 3.50 | Luik | 1901 | Goossens | La Meuse 05/02/1901 |
1900 | 12 CDV | 8 | Kortrijk | 1902 | Ruys-Morel | Gazette van Kortrijk 26/01/1902 |
1900 | 12 CDV | 12 | Kortrijk | 1902 | Ruys-Morel | Gazette van Kortrijk 26/01/1902 |
1900 | 12 CDV geëmailleerd en gebombeerd | 6.50 | Charleroi | 1902 | Deton-Cornand | CDV opdruk |
1900 | 12 CDV | 2.50 | Mechelen | 1903 | Koekkoek | Gazet van Mechelen 05/02/1903 |
1900 | 12 CDV (portraits visite) | 5 | Hamme | 1903 | Segers & Bonnarens | Kasboek 13-10-1903 [https://spoorzoeker.petereyckerman.be/segersbonnarens/] |
1900 | 6 CDV (portraits visite) | 3 | Hamme | 1903 | Segers & Bonnarens | Kasboek 13-10-1903 [https://spoorzoeker.petereyckerman.be/segersbonnarens/] |
1900 | 12 CDV | 5 | Turnhout | 1904 | Leflot-Helsen | De Kempenaar 20/2/1904 |
1900 | 12 CDV | 6 | Antwerpen | 1904 | Van Crewel | Het Annoncenblad van Moll 09/01/1904 |
1900 | 12 CDV | 6.50 | Luik | 1904 | Huisman | La Meuse 06/08/1904 |
1900 | 12 CDV | 8 | Ieper | 1905 | Antony-Permeke | Journal d’Ypres 07/06/1905 p. 4 |
1900 | 12 CDV | 1.95 | Luik | 1905 | Excelsior | La Meuse 05/01/1905 |
1900 | 12 CP | 1.80 | Luik | 1905 | Excelsior | La Meuse 05/01/1905 |
1900 | 12 CDV | 2.50 | Luik | 1906 | Smals | La Meuse 01/02/1906 |
1900 | 12 CDV | 8 | Ieper | 1906 | Antony-Permeke | Nieuwsblad van Yperen 15/09/1906 p. 4 |
1900 | 12 CDV | 3.50 | Antwerpen | 1906 | Vitalis | Gazet van Mechelen 14/07/1906 |
1900 | 12 CDV | 1,50 | Brussel | 1908 | Gilkens | Le Soir 25/02/1908 p.5 |
1900 | 12 CP | 0,95 | Brussel | 1908 | Gilkens | Le Soir 25/02/1908 p.5 |
1900 | 12 CDV mat | 7,5 | Hamme | 1908 | Segers & Bonnarens | Kasboek 26-04-1908 [https://spoorzoeker.petereyckerman.be/segersbonnarens/] |
1900 | 6 CDV mat | 4,5 | Hamme | 1908 | Segers & Bonnarens | Kasboek 03-05-1908 [https://spoorzoeker.petereyckerman.be/segersbonnarens/] |
1900 | 1 grand portrait, passe-partout et cadre | 12 | Waver | 1908 | Luyckx | CDV opdruk |
1900 | 6 CDV | 3.50 | Geel | 1908 | Grolin | Nieuwsblad van Geel 14/11/1908 |
1910 | 4 CP | 1 | Luik | 1912 | Smals | La Meuse 29/10/1912 |
1910 | 6 CDV | 0,95 | Luik | 1911 | American Photo Cie | Stempel achterzijde CDV |
1910 | 12 CP | 3 | Oostende | 1913 | Le Bon | Le Carillon, 1913. Via "De Plate" 1980 nr. 9 |
1910 | 12 CP | 3.50 | Namen | 1914 | Thiel | L'Ami de l'ordre 22/02/1914 |
1910 | 12 CP | 1.80 | Namen | 1914 | Vessié-Jendrin | L'Ami de l'ordre 10/06/1914 |
1910 | 12 CP | 2.50 | Namen | 1915 | Vessié-Jendrin | L'Ami de l'ordre 10/11/1915 |
1910 | 12 CP + Album | 7.50 | Brussel | 1919 | La Photographie Belge | Journal de Bruxelles 04/04/1919 |
1920 | 12 CP | 9 | Luik | 1920 | Huisman | La Meuse 21/11/1920 |
1920 | 6 photomaton | 7 | Brussel | 1928 | Au Bon Marché | Le Soir 01/10/1928 |
1920 | 6 photomaton | 7 | Luik | 1929 | Au Bon Marché | La Meuse 02/02/1929 |
1920 | 6 photomaton | 7 | Antwerpen | 1929 | Vaxelaire-Claes | De Nieuwe Gazet 16/02/1929 |
1930 | 6 photomaton | 8 | Brussel | 1932 | Automatic City | Le Soir 10/06/1932 |
1930 | 6 pasfoto's | 3.95 | Brussel | 1938 | Artistes Portraitistes Associés | Le Soir 02/04/1938 |
1930 | 12 CP | 15 | Brussel | 1938 | Artistes Portraitistes Associés | Le Soir 02/04/1938 |
1930 | 3 CP | 4.95 | Brussel | 1938 | Artistes Portraitistes Associés | Le Soir 02/04/1938 |
1950 | 6 photomaton | 20 | Brussel | 1956 | Au Bon Marché | Le Soir 06/03/1956 |
Heel interessant artikel!
Bonjour,
Avez vous des photos anciennes, des CDV, de l’ile de La Réunion ou Ile Maurice à vendre ??
D’HASTREL, C. AZEMA, BEREBGER, BIDACHE, BRITTER, CHAMBAY, CHAMBAY & LECORGNE, CHRIST, CUDENET & SANGLIER, CUDENET, ESPARON, EYCKERMANS, FATRAS, LACOMBE, LAZARE, LECORGNE, LE CORNEY, LOURMEAU, MAGNAN de BELLEVUE,
MOCO, MOCO & CHAMBAY, QUICLET, RAMBERT, ROUSSIN, CH. SAUNIER, SAUNIER & BRITTER, SAUNIER & MOCO ….
Faire offre
amitié JC
Interessant artikel! Maar waarom moest er bv voor mannen 10 fr worden betaald en voor vrouwen bv 16 fr. Had men daar meer werk aan?? Hoeveel was een fr waard ten opzichte van de gulden?
Vrouwen was inderdaad meer werk :-) Vaak moesten die ook nog eens van kleren wisselen bijvoorbeeld. En met de kledij van die tijd duurde dat wel even.
In Nederland was de prijs voor 12 CDV 4 à 5 Gulden in de jaren 1860. Dus je kan de prijs in Belgische Frank delen door 2 om een idee te hebben in Gulden.