Vrijwilligers en opgeëisten uit Hamme in de Eerste Wereldoorlog

Over soldaten uit de Eerste Wereldoorlog hoor je regelmatig spreken en kan je redelijk veel informatie vinden, zeker nu de 100-jarige herdenking voor de deur staat.
Over de vrijwilligers en de opgeëisten hoor je veel minder. Er zijn weinig of geen lijsten van te vinden, wie vertrok, wie stierf, wie kwam terug?

Hopelijk komt daar verandering in met het project “De Namenlijst” van het museum In Flander Fields, een lijst van alle dodelijke slachtoffers die gelinkt zijn aan de Eerste Wereldoorlog in België. Hieronder alvast een begin van een lijst van opgeëisten uit Hamme.

Donald Buyze voerde uitgebreid onderzoek naar de opgeeïsten uit Vlaanderen, hij heeft een veel langere lijst met opgeeïsten uit Hamme. Ik beperk me hier tot diegenen waarvan ik meer vind dan alleen een naam.

Update 19/01/2024: Personen, foto’s en bidprentjes toegevoegd.

Update 16/05/2019: Foto’s en bidprentjes toegevoegd.

Update 22/10/2017: De Heemkring Osschaert uit Hamme heeft dit najaar een tentoonstelling georganiseerd rond Het lot van opgeeisten, krijgsgevangenen en vluchtelingen. Op de tentoonstelling waren uitgebreide lijsten van opgeëisten beschikbaar, ze kunnen op aanvraag nog steeds geraadpleegd worden via de heemkring.

De Duitse oorlogsmachine had werkkrachten nodig, in eerste instantie rekenden ze op werklozen die vrijwillig werden ingezet tegen betaling. Het was een manier om toch hun gezin te kunnen onderhouden. Pas vanaf 1916 werden mensen opgeëist, de ZAB’ers (Zivilarbeiter Bataillon).

De Duitsers rekenden erop dat werklozen konden ingezet worden om de Duitse oorlogsmachine draaiende te houden, maar ook om de bevoorrading te garanderen. Ze werden echter geconfronteerd met enkele juridische en humanitaire regels, opgelegd door de Conventie van Den Haag die ze mee hadden ondertekend. Er werden burgers ingezet om militaire corvee te verrichten. Aanvankelijk kreeg men hiervoor een dagelijkse vergoeding van vijf frank, waarvan twee frank meteen werd uitbetaald en het restant op het einde van de week. Deze bezoldiging werd echter als onvoldoende beschouwd voor de te leveren arbeid en er werd een verdubbeling van het loon gevraagd. Ter vergelijking: de gemiddelde katoenarbeider verdiende vóór het uitbreken van de oorlog iets minder dan een halve frank per uur.
Ondanks de voordelen die werden geboden en de nood waarin werklozen verkeerden, beantwoordden slechts twaalfduizend Belgen deze oproep terwijl er honderdduizenden nodig waren om de oorlogsindustrie draaiende te houden. Enkel zij die in hoogste nood verkeerden en geen andere uitweg meer zagen, gingen in op de Duitse uitnodiging, in de hoop een beter leven te leiden.

Het teleurstellende aantal vrijwillige werklieden noopte de Duitse leiding ertoe werkkrachten op te eisen. Dit zijn dan de ZAB’ers vanaf 1916. Zij deden zwaar werk en werden ingezet voor o.a. (spoor)wegenbouw…
Zij kregen een vergoeding van 0,12 frank per dag + als voedsel een dagrantsoen van 1 zwart Duits brood voor tien man.

Bron: Hericoli op het Forum Eerste Wereldoorlog.

Opgeëisten

De foto hierboven getuigt van 18 opgeëisten uit Hamme die op 26 oktober 1916 weggevoerd werden, onder hen mijn overgrootvader Theofiel Eyckerman. Anderen die op die datum zijn weggevoerd zijn Isidoor De Schepper, Leo Smet en Henri Van Lysebetten. Ze staan waarschijnlijk ook op de foto. Wie herkent ze? Er moet een legende bij de foto gezeten hebben, getuige de nummers op de foto, maar die is helaas verloren gegaan.

Ze staan nog goedlachs op de foto, niet wetende welke ontberingen hen te wachten staan. Als je mensen kent die op deze foto staan dan hoor ik het graag!

Theofiel Eyckerman werd ingezet in Wancourt, nabij Arras in Noord-Frankrijk, vlak achter de frontlijn. Zijn volledige verhaal vindt je in het artikel De tragische geschiedenis van Theofiel en Clementine.

Uit oude doodsprentjes kunnen we afleiden dat er verschillende lichtingen opgeëisten waren in Hamme (tussen haakjes hun overlijdensplaatsen, meestal in Noord-Frankrijk. Sommigen keerden doodziek terug en overleden onderweg of, niet veel later, thuis in Hamme).

Degenen die in Bousbecque overleden zijn slachtoffers van de “Ramp van Bousbecque” op 26 juni 1918. Een bombardement van de geallieerden liep fataal af toen vier bommen op de fabriek Blanc de Comines vielen. Daar werkten toen opgeëisten uit Hamme, Zele en Baasrode. 14 Hammenaren overleefden het niet, net als 20 uit Zele en 4 uit Baasrode.

Bijna alle gegevens hieronder komen van doodsprentjes, sommige online zoals op bel-memorial.org. De portretfoto’s komen van bidprentjes of een andere bron, maar vooral uit “Eene Lijdensbladzijde onzer werklieden in den oorlog”, Van Bogaert-Wauters, 1919, Sint-Niklaas (te vinden in erfgoedbanklandvandendermonde.be). De namen zijn geordend volgens datum van opeising:

• 16 oktober 1916
  • Braem Benoit (mocht snel terugkeren)
  • Bois d’Engien Frans 1893-1917 (Marle)
    
  • Cool Edmond 1887-1916 (Frankrijk)
    
  • Coppieters René 1896-1917 (Marle)
    
  • Danys Petrus 1887-1917 (Marle)
    
  • David Arthur 1891-1917 (Hamme)
    
  • De Bondt Alfons 1889-1917 (Rougeries)
    
  • De Clercq Achiel 1878-1917 (Rougeries)
    
  • De Donder Maurits 1894-1917 (Marle)
    
  • De Landsheer Theophiel 1896-1919 (Naumburg)
    
  • De Man Jozef 1885-1916 (Saint-Gobert)
    
  • De Munck Joseph 1885- (Rougeries, teruggekeerd 15-1-1917)
    
  • De Schoesitter Frans 1896-1917 (Marle)
    
  • De Wilde Dionysius 1890-1917 (Marle)
    
  • De Wilde Petrus 1894-1918 (Hirson)
     
  • Dierick Joannes 1888-1917 (Marle)
    
  • Dierickx Carolus 1884-1917 (Hamme)
    
  • Duerinck Petrus 1881-1917 (Marle)
    
  • Gobel Benoit 1878-1916 (Hamme)
    
  • Janssens Alfons 1889-1917 (Marle)
    
  • Meys Arthur 1891-1917 (Rougeries)
    
  • Nobels Frans 1895-1916 (Rougeries)
    
  • Peeters Leonhard 1879-1917 (Hamme)
    
  • Raemdonck Frans 1890-1917 (Hamme)
    
  • Roels Petrus 1890-1917 (Marle)
    
  • Ruys Theofiel Jozef 1894-1918 (Harelbeke)
    
  • Schelfhaut Frans 1897-1917 (Marle)
    
  • Serraris Prosper 1889-1917 (Marle)
    
  • Smet Petrus 1891-1917 (Rougeries)
    
  • Van Brussel Karel Lodewijk 1883-1917 (Marle)
    
  • Van Cauwenberghe Carolus 1898-1916 (Marle)
    
  • Van Cauwenberghe Domien 1883-1916 (Marle)
    
  • Van Den Berghe Jan 1894-1917 (Rougeries)
    
  • Van den Brande Désiré 1887-1917 (Marle)
    
  • Van der Colden Herman 1896-1917 (Laon)
    
  • Van de Voorde Désiré 1895-1917 (Marle)
    

    

  • Van Haute Leopold 1897-1917 (Rougeries)
    
  • Van Moeseke Frans 1882-1917 (Rougeries)
    
  • Van Puyenbroeck Frans 1895-1916 (Rougeries)
    
  • Vermeire Richard 1887-1918 (Tonny)
     
  • Verschelden Camiel 1893-1917 (Marle)
    
  • Verwilghen Leo 1895-1917 (Marle)
    
  • Vlassenroot Alfons 1885-1917 (Marle) (geboren in Waasmunster)
    
  • Waterschoot Desiré 1896-1917 (Effry)
     
  • Wilssens Gustaaf 1893-1916 (Rougeries)
    
• 26 oktober 1916
  • Braem Benoit (2de opeising)
  • De Schepper Isidoor 1887-1917 (Pierrepont)
    
  • Eyckerman Theofiel 1885-1920 (Hamme)
    
  • Smet Leo 1896-1917 (Hamme)
    
  • Van Lysebetten Henri 1890-1917 (Noord-Frankrijk)
    
• 11 november 1916
  • Bocklandt Petrus 1884-1918 (Viennes)
    
• 30 november 1916
  • Coppens Joseph 1879-1917 (Longuyon)
    
  • De Block Aloysius 1879-1917 (Billy)
    
  • Dierick Alfons 1881-1916 (Pierpont)
    
  • Peelman Karel 1876-1917 (Frankrijk)
  • Quintelier Alfons 1876-1917 (Billy)
    
  • Quintelier Isidoor 1881-1917 (Frankrijk)
    
  • Rosiers Edward 1880-1917 (Billy)
    
• 3 december 1916
  • Straetman Odilon 1878-1917 (Amermont)
    
• 21 december 1916
  • Goossens Albert Karel 1889-1918 (Hamme)
    
• 22 december 1916
  • Becquet Prosper 1875-1917 (Pierpont)
    
  • Coppieters Leon 1876-1917 (Bergen)
     
  • Leeman Maurits 1884-1918 (St.-Quentin)
    
  • Malfliet Victor 1895-1917 (Avesnes)
    
  • Van Moeseke Karel 1874-1917 (Saint-Quentin)
    
  • Verwilghen Desiré 1882-1917 (Pillon) (Doodgeslagen met de kolf van een geweer, volgens familieverhaal van achterachterkleindochter)
    
• 3 april 1917
  • Van den Broeck Aloïs 1900-1917 (La Manière)
    
• 18 februari 1818
  • Colman Louis 1872-1918 (Pittem)
     
• 17 mei 1918
  • Van Cleemput Karel 1900-1918 (Kortrijk)
    
• 17 juni 1918
  • Callebaut Henri 1876-1918 (Bousbecque)
    
  • De Meyer Cyriel 1872-1918 (Bousbecque)
    
  • Fierens Leo Maurits 1895-1918 (Bousbecque)
    
  • Kinders Charles Louis 1879-1918 (Bousbecque)
    
  • Straetman Theofiel 1866-1918 (Bousbecque)
    
  • Van Caer Désiré 1897-1918 (Bousbecque)
  • Van Dender Honoré 1896-1918 (Bousbecque)
    
  • Verbeke Charles-Louis 1871-1918 (Bousbecque)
    
  • Verstraeten Jan Baptist 1876-1918 (Bousbecque)
    
• datum van opeising onbekend, dit zijn voor het grootste deel overlevenden met vermelding van de opeising op hun bidprentje, maar ook een aantal slachtoffers van de ramp van Bousbecque:
  • Bogaert Arthur 1891-1985 (Hamme)
  • Claus Désiré 1896-1967 (Hamme)
  • Coppens Jozef 1898-1983 (Hamme)
  • Danys Petrus 1896-1982 (Hamme)
  • Decouttere Charles ca.1902-1918 (Bousbecque)
    
  • De Munter Eduard 1898-1980 (Elversele)
  • De Wilde Guillaume 1897-1974 (Hamme)
  • Heirwegh Robert 1900-1918 (Bousbecque)
    
  • Hooge Alphonse Rene 1897-1986 (Aalst) [weggevoerde 1914-1918]
  • Laureys Leonard ca.1868-1918 (Bousbecque)
    
  • Peelman Domien 1896-1987 (Hamme) [afkomstig van Moerzeke]
  • Rooms Gerardus 1898-1951 (Hamme)
  • Schepens Jozef Juliaan ca.1870-1918 (Bousbecque)
    
  • Quintelier Maurice 1895-1971 (Grembergen) [Vermoedelijk, er staat niet op zijn bidprentje dat hij zelf weggevoerd was. Voorzitter van de weggevoerden 1914-18 — 1940-45]
  • Van Den Bossche Jozef 1885-1947 (Hamme)
  • Van Geeteruyen Carolus Ludovicus 1901-1980 (Hamme). [op zijn doodsprentje staat “Oudstrijder (opgeëiste) 1914-18 en 1940-45”. Hij was dan wel heel jong als opgeëiste.]
  • Van Lysebetten Petrus ca.1878-1918 (Bousbecque)
    
  • Verlee Petrus 1876-1955 (Hamme)
  • Vernimmen Bernardus 1898-1988 (Hamme)
  • Vernimmen Carolus Ludovicus 1900-1975 (Hamme)
  • Vlassenroot Petrus 1885-1979 (Hamme)

Doodsoorzaken zijn mishandeling, dysenterie, doodslag, uitputting, … Wie te ziek was om te werken werd naar huis gestuurd om daar veelal te sterven.

Van degenen die het overleefden is nog minder bekend, soms staat op een doodsprentje vermeld dat ze weggevoerd waren in 14-18.

Ik wil deze lijst graag verder aanvullen. Ken je nog opgeëisten uit Hamme? Laat het hieronder weten in een opmerking.

Rougeries en Marle op kaart:

Literatuur oorlogsslachtoffers

• Op zoek naar de oorlogsgeschiedenis van je eigen dorpsgemeenschap
• warvictims.fgov.be
• Ten oorlog met schop en houweel, The Western Front Association, 2009. bij Standaard Boekhandel