Oude almanakken, hoe en waar online vinden

Oude almanakken kunnen een schat aan informatie bevatten over o.a.  het beroep en het adres van je voorouders. Ik som in dit artikel links op naar een reeks online almanakken. Bovendien leg ik mijn Google Books zoekstrategie uit zodat je zelf op zoek kan gaan naar andere almanakken.

Wat is een almanak?

In brede zin biedt een almanak informatie die voor een bepaalde periode – meestal een jaar – dienstig is. Daar vallen of vielen dus in principe o.a. kalenders, adres- en telefoongidsen, agenda’s, jaarboeken en astrologische boekjes onder.

Ik ga hier niet dieper in op de geschiedenis en de diversificatie van de almanak, daar kan je meer over lezen op de webexpositie “Tijd gebonden: almanakken en kalenders van de KB” van de Nederlandse Koninklijke Bibliotheek, op de website van het KNMI: “Veel over het weer in Deventer Almanak” of op Wikipedia.

De Algemene bibliografie van publicaties uitgegeven in de Zuidelijke Nederlanden (Jacques Devolder, 2003) bevat een overzicht van almanakken gepubliceerd tussen 1792 en 1829, de Inventaris van almanakken en kalenders (Vandenhole, 1979) bevat de almanakken in de Universiteitsbibliotheek Gent, deze werken vormen een uitstekend startpunt voor een zoektocht.

Hieronder vind je een lijst van almanakken die ik online gevonden heb en ook mijn zoekstrategie om almanakken te vinden.

Welke almanakken zijn interessant voor genealogen?

Meestal bevatten de 17de- en 18de-eeuwse almanakken informatie over zonsop- en ondergang, maanstanden, waterstanden, jaarmarkten, feestdagen, weersvoorspellingen, muntconversietabellen, informatie over bestuurlijke machten en kronieken. Ze zijn minder interessant om rechtstreeks meer over je voorouders te weten te komen, maar er staat wel soms interessante informatie in over hun leefwereld.

Enkele voorbeelden te vinden op Google Books:

• Almanach ende pronosticatie vanden schrickel jaere 1624 (met voorspellingen en een kroniek met veel gravures)
• Den grooten Brugschen comptoir-almanach, 1757 (met lijst van de staat van het hof van Koning Charles Alexander, van de stallen en de keuken tot de raad van state)
• Nieuwen Belgischen almanach: voor het jaer ons Heere Jesu Christ 1794 (met kroniek)
• Nieuwen Almanach curieux en util … ofte den getrauwen weg-wyser der stad Gend (bevat al een lijst van ambachtslui): 1770-71, 1772-73, 1774-75, 1776-77, 1778-79, 1780-81, 1782-83, 1784-85, 1786-87, 1788-89, 1790-91, 1792-93, 1794-95, 1796-97, 1798-99

In de 19de-eeuwse almanakken vinden we dikwijls meer persoonsinformatie, waardoor ze genealogisch interessanter zijn. We kunnen er bijvoorbeeld namen vinden van personen in de administratie van steden en gemeenten, politie en rijkswacht, rechterlijke macht, winkeliers en ambachtslui, soms een volledige lijst van de bevolking. Sommige zijn aldus voorlopers van telefoonboeken of de gouden gids.
Ze kunnen heel interessant zijn om beroepen en woonplaatsen van voorouders te achterhalen en ze in een bepaalde periode te plaatsen. Je kan er soms zelfs de buren van je voorouders mee vinden als er adressen in staan.
De belangrijkste online beschikbare almanakken:

• België
  • Almanach royal et du commerce de Belgique: 1838
  • Almanach du commerce et de l’industrie Royaume de Belgique: 1851, 1854, 1857
  • Indicateur Belge: 1840
  • Gent en Oost-Vlaanderen:
    • (Dubbele) Wegwyzer der stad Gent en der provincie Oost-Vlaenderen (en varianten, voorlopers en opvolgers), nuttig voor alle gemeenten van Oost-Vlaanderen.
      • UGent: 1812-13, 1816-17, 1824-25, 1826-27, 1841, 1845, 1853, 1855, 1856, 1865, 1866. Meer originelen in de universiteitsbibliotheek Gent.
      • Google Books: 1800-01, 1802-03, 1804-05, 1806-07, 1808-09, 1810-11,  1812-13, 1814-15, 1816-17, 1818-19, 1820-21, 1821, 1822/1822, 1823, 1824, 1825, 1826, 1827, 1828, 1829/1829, 1830, 1831, 1832, 1833, 1834, 1835, 1836, 1837, 1838, 1839, 1840, 1841, 1842, 1843, 1844/1844, 1845, 1846, 1847, 1848, 1849, 1850, 1851, 1852, 1853, 1854, 1855, 1856, 1857, 1858, 1859, 1860, 1861, 1862, 1863/1863, 1864/1864, 1865/1865, 1866, 1867, 1868, 1870, 1871, 1873/1873, 1874, 1885, 1886, 1887, 1891, 1894, 1895, 1897, 1898, 1899, 1902, 1914. Verschillende edities na 1868 zijn ook aanwezig maar kunnen helaas niet volledig ingekeken worden, sommige hebben wel de ‘snippet view’ zodat je erin kan zoeken en met wat geluk je vondst kan bekijken (bvb 1869, 1885, 1886, 1890, 1893, 1900, 1901, 1904).
      • Hathi Trust Digital Library: dezelfde reeks als op Google Books kan hier ingekeken worden, alsook zoeken in een aantal jaargangen van de jaren 1870, 1880 en 1890.
    • Provinciale Almanak van Oost-Vlaanderen/Almanak van de Provincie Oost-Vlaanderen/Annuaire de la province de la Flandre-orientale: 1816, 1817, 1821, 1822, 1823, 1824, 1825, 1826, 1827, 1828, 1829, 1830, 1834, 1835.
  • Oudenaarde: Audenaerdschen wegwyzer:almanach voor 1851, almanach voor het schrikkel-jaer 1852.
  • Brugge (zie ook bij West-Vlaanderen):
    • Almanach voor het bisdom van Brugge: 1835-1840
    • Nieuwen en nuttigen almanach der stad en arrondissement Brugge 1813, 1814, 1817, 1824, 1825, 1826, 1827
  • Kortrijk: Wegwyzer in de provincie Westvlaenderen en bezonderlyk in de stad en het arrondissement van Kortryk, 1844
  • West-Vlaanderen:
    • Almanach der provincie West-Vlaenderen: 1833, 1834, 1835, 1836, 1837, 1839
    • Almanach der provincie van West-Vlaenderen, en Wegwyzer der Stad Brugge/Nieuwen en nuttigen almanach van het eerste arrondissement van Ontvang der West-Vlaenderen en der Stad Brugge: 1817, 1825, 1826, 1827, 1828/1828/1828, 1829, 1830, 1831, 1832, 1833, 1834, 1835, 1836, 1837, 1838, 1840, 1841, 1913, 1914
  • Brussel en alle Belgische provincies:
    • Almanak van de handel en de Industrie van Brussel (1820 tot 1969 (met leemten), Stadsarchief Brussel). Inclusief alle Belgische Provincies in de jaren 1833,  1840, 1854, 1857, 1860-61, 1866, 1882-83, 1888.
    • Almanach royal de la Cour, des provinces méridionales et de la ville de Bruxelles 1820
      
    • Almanach du commerce du royaume des Pays-Bas: Bruxelles et ses environs 1830
      
    • Almanach de la Cour & de la Ville de Bruxelles pour l’année 1834
    • Almanach administratif et industriel de Bruxelles, pour l’année 1835
  • Antwerpen: Guide Commercial ou Livre d’Adresses de la Ville d’Anvers, Ratinckx: 1838, 1840, 1877-78. Volledig online via de Consciencebibliotheek in Antwerpen, van 1838 tot 1967.
  • Limburg: Annuaire de la Province de Limbourg: 1830
• Nederland
  • Almanach Royal des Pays-Bas/Staatsalmanak: 1817, 1818, 1819, 1822, 1827, 1828, 1830 (inclusief België!)
  • Telefoonboek Nederland 1915
  • Adresboeken Alkmaar en gemeenten in de regio 1876-1969
  • Adresboeken Dordrecht en omstreken 1854-1976; Adresboek van Dordrecht 1854-1938
  • Adresboeken uit het Eemland 1888-1953
  • Algemeen adresboek van de provincie Friesland 1928
  • Adresboeken van Haarlem 1862, 1878
  • Adresboek Roosendaal 1914
  • Adresboeken Rotterdam 1808-1939
  • Surinaamsche Almanak, op DBNL. Suriname vanaf 1820 tot in de 20ste eeuw.
  • Zaltbommelse almanakken 1756-1934
  • Den Haag: ‘s-Gravenhaagse Stads- en residentiealmanak: 1824, 1828-1842, 1843-1846
• Duitsland
  • Een heel grote collectie (links naar) Duitse adresboeken op GenWiki.

Mijn zoekstrategie voor almanakken in Google Books

Google books is een dankbare bron voor almanakken, maar ze zijn niet altijd even gemakkelijk te vinden. Mijn zoekstrategie gebruikt o.a. een combinatie van zoek en filtermogelijkheden. Ik illustreer hier hoe ik alle Gentse almanakken van hierboven vond:

1. Gebruik de opties onder “Zoekhulpmiddelen” om het aantal resultaten te beperken tot wat nuttig is:
   “Volledige weergave” toont alleen de boeken die je effectief volledig kan inzien,
   “19de eeuw” selecteert enkel op boeken uit die periode, je kan ook zelf een periode bepalen met “Aangepaste periode…”.
2. Gebruik “intitle:” daarmee zoek je enkel in de titels naar het woord onmiddelijk achter de dubbele punt:
   intitle:almanach
   Dit geeft nog meer dan 100.000 resultaten, dus je moet best nog extra zoekwoorden gebruiken. Gebruik de naam van de stad:
3. intitle:almanach intitle:gent
   Met “Gent” krijg je echter niet veel resultaat!
4. Voorzie oude spelling en Franse namen, de OF operator ‘|’ is daarbij zeer behulpzaam:
   intitle:almanach intitle:gent|gend|gand
   Hiermee zoek je op titels die ‘almanach’ en ‘gent’ of ‘gend’ of ‘gand’ bevatten.
5. Probeer ook andere woordvormen zoals ‘gentsche(n)’, ‘antwerpsche(n)’, ‘oudenaerdsche(n)’,… bv:
   intitle:almanach intitle:audenaerdschen
6. Probeer ook eens met ‘almanak’ of ‘almanac’, of met alternatieve benamingen zoals staatsalmanak, volksalmanak, wegwijzer|wegwyzer, indicateur, guide commercial, jaerboek|jaarboek, adresboek, livre d’adresses…
7. Als je nu enkele beloftevolle titels hebt, gebruik dan zeker de link “Meer edities” als die er staat. Dan krijg je van dezelfde titel meerdere jaargangen.
   Tot hiertoe hebben we zowat alle Gentse almanakken van de lijst hierboven gevonden tot en met 1844. Niet slecht :-)
8. Gebruik de lijst met “verwante boeken” voor nieuwe ideeën.
   Hoe vind je die? Je klikt in de resultatenlijst door op een almanak, bijvoorbeeld Wegwyzer der stad Gend en provintialen almanach van Oost-Vlaenderen: Volume 38.
   Dan kies je links de link “Over dit boek”, op de pagina waar je dan terechtkomt staat de lijst met verwante boeken.
   In ons geval vinden we dan de “Dubbele wegwyzer der stad Gent en der provincie Oost-Vlaenderen” van 1865.
   Nu kunnen we de zoekstrategie herhalen met
   intitle:wegwyzer|wegwijzer intitle:gent|gend
   Hiermee vind je de andere jaargangen.
9. Je kan altijd een specifieke jaargang proberen te vinden door bij “Aangepaste periode…” bvb 1-1-1821 en 31-12-1821 in te vullen.

Vond je dit artikel nuttig, heb je nog suggesties? Weet je nog oude almanakken, handelsgidsen of adresboeken online te vinden? Laat het weten in de commentaren hieronder.