Deze zomer, op vakantie in Frankrijk, kwamen we in Bayeux toevallig langs een fotograaf die karaktervolle, oud uitziende foto’s in de etalage had staan. Ze bleken gemaakt met het nat collodium procédé uit 1851 en ze zagen er fascinerend uit.
Ik heb er vanzelfsprekend één laten maken en dat is nu mijn profielfoto op sociale media en op mijn websites. Het maken van de foto duurde ongeveer een half uur, het was echt een unieke belevenis. Veel dichter bij de 19de-eeuwse fotografische ervaring kan je niet komen.
De fotograaf in Bayeux, Philippe Leclerc, sloot en verduisterde zijn winkel, hij zette zijn grote houten camera klaar, de belichting, de poseerstoel en de hoofdsteun. Hij zette mij op de stoel en schoof de hoofdsteun op zijn plaats, die laatste dient vooral om in het heel beperkte scherptevlak te blijven zitten en om niet te bewegen tijdens de lange belichtingstijd.
Hij stelde de camera scherp en dan konden we alle voorbereidingen volgen: het poetsen van de glasplaat, collodium aanbrengen, lichtgevoelig maken in het zilverbad en dan in de lichtdichte plaathouder. De plaathouder ging in de camera en ik nam weer op de poseerstoel plaats. Na de laatste scherpstelling moest ik doodstil blijven zitten. De kap ging 3 seconden van de lens… en dan kon ik weer ademen.
De fotograaf ontwikkelde de plaat meteen, we konden alles mee volgen. Het beeld zien verschijnen op de plaat was onvergetelijk!
Door die eerste ervaring met het nat collodium procédé kan ik mij al veel beter inleven in de bijzondere en zelfs stresserende ervaring die een bezoek aan de fotograaf in de 19de eeuw geweest moet zijn. Niet eenvoudig om met een ontspannen gezicht op de foto te staan als dat allemaal nieuw is, en dat zie je dan ook aan veel oude foto’s.
Dit soort foto’s op glas of metaal, resp. ambrotypie en ferrotypie genoemd, zijn unieke exemplaren. Er kunnen geen afdrukken van bijgemaakt worden, er is maar één afdruk. Een aangepast natte plaat procédé op glas was tot in de jaren 1880 echter ook de manier waarop negatieven, en dus ook op papier afgedrukte foto’s, werden gemaakt.
Cursus FoMu Antwerpen
Voor geïnteresseerden organiseert het fotomuseum in Antwerpen regelmatig een introductiecursus nat collodium ambrotypie/ferrotypie. In februari was het weer zover. Die kans kon ik niet laten liggen. Het was een mooie gelegenheid om ook de kant van de fotograaf te leren kennen.
In de cursus was de belichtingstijd nog veel langer dan in Bayeux, geen 3 maar 18 seconden! De moeilijkheden bij het poseren werden zo nog uitvergoot. 18 seconden is behoorlijk lang om onbeweeglijk stil te zitten zonder met je ogen te knipperen, je hebt gemakkelijk de neiging om gespannen te zitten en dat heeft ook invloed op je gezichtsuitdrukking.
De lange belichtingstijd is afhankelijk van het aanwezige licht (vroeger uitsluitend zonlicht), van de lichtsterkte van de lens (vroege lenzen waren niet zo lichtsterk) en van de lichtgevoeligheid van het gebruikte collodiumrecept. In de loop van de jaren konden de belichtingstijden door technische verbeteringen verkort worden tot een aanvaardbare lengte. Niet alleen de lange belichtingstijd was een probleem, de natte plaat moest ook onmiddellijk gebruikt worden en kon dus enkel ter plaatse gemaakt worden. Daarom werkten fotografen hoofdzakelijk in een vaste studio.
De cursus was heel plezant en in het begin een beetje intimiderend, maar samen met een medecursist zijn we nu alle benodigdheden en chemicaliën bij elkaar aan het zoeken om zelf foto’s te maken. Wordt ongetwijfeld vervolgd…
Eindelijk alle chemische producten gevonden. Afgelopen vrijdag hebben we daarmee de nodige oplossingen bereid. In volgorde: glasreiniger, collodium, zilveroplossing, ontwikkelaar en fixeerder. De laatste is sandarac vernis, die hebben we kant en klaar aangeschaft voor deze eerste keer.
De troebele groene oplossing is de ontwikkelaar. Die was gemaakt met technisch zuiver ijzersulfaat. Dat bleek achteraf een groot probleem, zelfs na uitgebreid filteren bleven we problemen hebben met zogenaamde “oyster spots”. Met chemisch zuiver ijzersulfaat was de oplossing meteen helder en waren die problemen van de baan.
De donkere kamer en de “fotostudio” zijn ook klaar. Komende vrijdag gaan we eindelijk echt fotograferen!
De eerste echt gelukte foto na heel wat problemen met de zuiverheid en de zuurtegraad van de ontwikkelaar. Genomen op zwarte acryl plaat, in volle zon in juni, met 1 sec. belichtingstijd.
Eén van de recentste foto’s, het lukt steeds beter om zuiverder beelden te maken. Deze is op doorzichtig glas (moeilijk tot zijn recht te laten komen op een scan) met zwart papier erachter geplaatst. Gemaakt met collodium van ongeveer een half jaar oud, met kunstlicht, 6 seconden belichting.
Gemaakt in dezelfde sessie als de vorige, maar met vers gemaakt collodium. De belichting was 5 sec. bij hetzelfde kunstlicht en ook op doorzichtig glas.
Je ziet duidelijk dat het oude collodium minder lichtgevoelig is maar wel contrastrijker.
Op deze foto zijn ook veel meer onzuiverheden te zien (“kometen” en “oyster spots”, door onvoldoende gepoetst glas o.a.), een beschermingslaag van renaissance wax heeft die wel wat verborgen/verwijderd.