Toen ik deze ex-libris met silhouet vond was ik meteen gefascineerd.
Het silhouette-portret was namelijk één van de voorlopers van het fotografisch portret. Het was heel populair in de tweede helft van de 18e- en het begin van de 19e-eeuw.
Wat kunnen we vinden over deze C.E. Baron de Moll?
Hoe lezen we de ondertekening van zo’n gravure?
C.E. Baron de Moll ?
Snel gegoogeld gaat het om Carl Maria Ehrenbert Freiherr von Moll / Karl von Moll (1760-1838).
Het ex-libris moet in één van de 80.000 boeken uit zijn uitgebreide bibliotheek gezeten hebben. Hij stamt volgens zijn biografie uit een van oorsprong (voor 1530) Nederlandse familie Moll, de Moll, van der Moll.
De graveur
Onder de gravure staat
Wisger fc Ambergae
Dat betekent ontworpen, getekend en gegraveerd door Wisger in Amberg.
Wie was Wisger? Dat zou een grote hulp zijn bij de datering van de gravure.
Signaturen op gravures
Op gravures kan je aanduidingen over de maker(s) vinden, zoals de tekenaar of schilder van het origineel en de graveur, gevolgd door een Latijnse afkorting:
- i, in, inv, invt, inven (Latijn: invenit) : heeft uitgevonden/ontworpen. De oorspronkelijk schilder bij reproductie van een schilderij.
- d, dl, del, delt, delin, delint (Latijn: delineavit) : heeft getekend.
- p, pin, pinx, pinxt (Latijn: pinxit) : heeft geschilderd.
- s, sc, sct, scul, sculp, sculpt (Latijn: sculpsit) : heeft gegraveerd.
- in, inc (Latijn: incidit) : heeft gegraveerd.
- cae, cael, caela (Latijn: caelavit) : heeft gegraveerd.
- f, fe, ft, fc, fe, fec (Latijn: fecit) : heeft gemaakt. In principe ontworpen, getekend en gegraveerd door dezelfde persoon. Maar slaat ook vaak enkel op de graveur of de schilder.
- ex, exc, excu, excud (excudit) : heeft uitgegeven.
Gewoonlijk staat onder een gravure links de schilder vermeld en rechts de graveur.
De plaats waar het gemaakt is kan er ook in gelatiniseerde vorm bijstaan.
[Bron: o.a. Caert Thresoor, 2007-2 en S. Spooner. A biographical history of the fine arts. 1867]Zoekstrategie voor de graveur
Om snel meer over zo’n graveur te vinden ga je meteen in Google Books zoeken naar antieke bronnen ipv in de algemene Google. Er zijn namelijk heel wat 19de-eeuwse boeken gedigitaliseerd met biografieën van kunstenaars.
Met
als zoekopdracht hebben we meteen prijs. Wisger staat in twee uitgaves van het Algemeines Künstlerlexicon. Hij heet Johann Georg en zou geboren zijn in 1722 en overleden tussen 1786 en 1790. Met zoekwoorden Wisger Amberg vind je Johann Georg in een kroniek van de stad Amberg, hier zou hij overleden zijn in 1779, 75 jaar oud.
We hebben zijn voornaam gevonden, nu gewoon googlen voor hedendaagse bronnen: zoeken op
is al voldoende, we vinden hem in de thesaurus van het CERL: Johann Georg Wissger (1715-1790) in Amberg, Duitsland. We nemen aan dat deze moderne gegevens, van een consortium van onderzoeksbibliotheken, correct zijn.
Datering gravure
De dood van de graveur bepaalt de datum van het portret op ten laatste 1790. Vermits Carl maar in 1760 geboren is zal het portret wellicht tussen 1780 en 1790 gemaakt zijn.
Of Wisger ook het silhouet zelf maakte is niet duidelijk, misschien is dat overgenomen van een apart portretje.
Von Moll draagt duidelijk een staartpruik, die was in de mode van halfweg de 18de eeuw tot ±1795. Dat komt dus overeen met deze datering.
Wetenschapper
Je kan Von Moll ook tegenkomen als je met plantkunde bezig bent. De planten die hij beschreef dragen de auteursnaam K. Moll. De meeste toentertijd beschreven planten hebben ondertussen wel een andere officiële naam gekregen.
Hij was goed bevriend met botanicus en entomoloog Franz von Paula von Schrank.
Von Moll noemde het rus Juncus schranckii [K. Moll] (tegenwoordig Juncus monanthos) naar von Schrank.
Het mos Mollia tortuosa [Schrank & Lindb.] (tegenwoordig Tortella tortuosa) is dan weer door von Schrank naar von Moll genoemd.
Von Moll en von Schrank publiceerden in 1785 Naturhistorische Briefe über Oestreich, Salzburg, Passau und Berchtesgaden (meer publicaties van Von Moll in Google Books).
Drie andere portretten
Andere portretten kan je met wat geluk vinden via Google, maar portretten in collecties van musea vindt je zo niet altijd terug. Het Nederlands Rijksmuseum en het Britisch Museum hebben beiden grote gedigitaliseerde collecties online, daar kan je beginnen.
Je kan ook zoeken via Europeana, maar zo vond ik niet wat ik wel op de aparte websites vond.
Ze hebben een exemplaar van deze ex-libris in het Nederlandse Rijksmuseum, nog niet gedigitaliseerd, maar de maker en de afmetingen zijn identiek. [Update 15-02-2023: ondertussen wel digitaal beschikbaar]
Van Karl von Moll bestaat nog minstens één gegraveerd portret, naar een geschilderd portretminiatuur, en twee geschilderde portretten.
1) In het Britisch Museum bevindt zich een gravure van Carl Erenbert. Met vermelding
G. Schedler pinx. C. Felsing sc. Darmst.
Dat betekent dus gegraveerd door Conrad Felsing (1766-1819) in Darmstadt, naar een schilderij van G. Schedler.
Dat is hoogstwaarschijnlijk Johann Georg Schädler (1777-1866), vanaf 1804 schilder van portretminiaturen en landschappen in Innsbruck, Oostenrijk.
Combineer het overlijden van de graveur met de start van de schilder in Innsbruck, om het portret te dateren tussen 1804-1819. Zijn kapsel is nu kort, in de mode van die tijd. Hij is dan al rond de vijftig jaar.
2) Een portret als 13-jarige door Katharina Maria Morzer in 1773 (met staartpruik) bevindt zich in het Museum der Sternwarte in Kremsmünster, Oostenrijk. Hierop staat zijn wapen, dat snel terug te vinden was door te googlen op wapen von moll (zie bovenaan dit artikel).
3) Een ander portret vind je in het Museum Carolino Augusteum in Salzburg, Oostenrijk. In zijn biografie (Biographie des Karl Maria Ehrenbert Freiherrn von Moll, 1865) staat een reproductie van dit schilderij, die veel duidelijker laat zien wat er op staat dan recente foto’s van het museum of van Getty images.
Je ziet duidelijk schelpen op legplanken tegen de muur en vooraan een slang of paling in een pot. Allemaal attributen die zijn natuurwetenschappelijke interesses verbeelden.
Ik vond geen datum voor dit schilderij, maar gezien de gepoederde pruik zou het van voor 1795 moeten zijn.