Laatste update 15 september 2014.
Oude kaarten en plannen tonen meteen hoe de stad, het dorp, de wijk, de straat van je voorouders eruit zag. Ze zijn onmisbaar voor het localiseren van een voorouderlijk huis. Misschien staat zelfs hun huis of hoeve er op getekend! Na foto’s en illustraties of schilderijen brengen ze je het dichtst bij de leefwereld van je voorouders. Er zijn een redelijk aantal kaarten bewaard gebleven uit verschillende periodes die (grote delen van) het grondgebied van België en Nederland bestrijken. Het goede nieuws is dat je verschillende van die kaarten ook online kan bekijken. Met wat geluk kan je het dorp van je voorouders op kaart volgen doorheen de eeuwen. In dit eerste deel zal ik mij concentreren op Belgische en internationale initiatieven. In een tweede deel volgen een aantal Nederlandse initiatieven.
1. Koninklijke Bibliotheek: kaarten en kadastrale plannen
Een goed begin is de collectie kaarten van de Koninklijke Bibliotheek van België, te vinden onder Collecties > Kaarten en plannen.
Cartesius
Hier vindt je een kaartinterface met kaarten van onder andere
- Jacob Van Deventer (1550-1565), 73 kaarten van steden in de Nederlanden.
- Christian ’s Grooten (1573), kaarten van de Nederlanden.
- Pierre Le Poivre (1585-1622), kaarten van steden, kastelen, versterkingen, …
- Graaf Joseph-Johann-Franz de Ferraris (1771-1778), de bekende Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden of Ferrariskaart, recent op groot formaat uitgegeven door Lannoo.
- De 19de eeuwse kadastrale plannen van Popp (ook via de catalogus van de KBR) en Vandermaelen
Het gebruik is niet altijd even duidelijk, vergeet vooral niet op de “zoek” knop te klikken.
Ook Geopunt.be brengt de kaarten van Fricx (1712), Ferraris (1771-1778), Popp (1842-1879), Vandermaelen (1846-1854) en de Atlas der buurtwegen (1842-1845) online. De kaarten zijn gegeorefereerd, wat wil zeggen dat ze als het ware verbonden zijn met de coördinaten op de wereldbol. Je kan nu dus perfect zien welke huidige straat overeenkomt met de straten op één van de historische kaarten.
De leggers van de Popp kaarten kan je inzien en via een databank op naam doorzoeken op PoppKad.
De kaarten van Popp voor heel België vind je ook bij KULeuven.
2. Atlas der buurtwegen van Vlaanderen
De atlas der buurtwegen werd opgemaakt in 1842-1845 en is online beschikbaar voor alle Vlaamse provincies. Dit kan een alternatief zijn als de Popp- of Vandermaelenkaarten niet online beschikbaar zijn. Elke provincie heeft zijn eigen Geografisch Informatie Syteem (GIS) waarin de kaarten toegankelijk zijn, soms onder de hoofding ’trage wegen’:
Zie ook op Geopunt.be.
3. WalOnMap
Hier vind je voor Wallonië de kaarten van Ferraris, Vandermaelen en de Atlas der Buurtwegen en nog veel meer actueler kaartmateriaal.
4. Ministerie van kultuur van Tsjechië
Op de Tsjechische website “Mollova mapová sbírka” vinden we een heel aantal kaarten van de Nederlanden. Interessant zijn de Cartes des Pays-Bas, van de Brusselse drukker Eugène-Henri Fricx, 1712. Dit zijn kaarten van streken, veldslagen en steden. Maar je vindt er ook kaarten van Visscher, Blaeu, von Brachel, Merian, De Wit, e.a. van verschillende steden en streken. Het loont zeker de moeite om hier eens door te bladeren!
5. Nationale biliotheek Marciana in Venetië
De Nationale biliotheek Marciana in Venetië bezit een grote online collectie kaarten van de Nederlanden o.a. Fricx(1712), Janssonius(1657), Coronelli(1690-1696), en vele anderen.
6. Historic cities
Historic Cities : een beperkt aantal stadskaarten van o.a. Braun & Hogenberg(1572-1617) en Gramaye(1708)
7. Het Rijksarchief van Zweden
In de militaire archieven van Zweden vinden we kaarten van o.a. steden en vestingen in België en Nederland. Helaas zijn ze sinds het schrijven van dit artikel achter een betaalmuur geplaatst.
8. Universiteitsbibliotheek van Bern, Zwitserland
Ryhiner Map Collection, meer dan 16000 oude kaarten.
9. Commerciële websites
10. Erfgoedbanken
- Erfgoedbank Waasland toont oude kaarten van het Waasland als overlays op Google Maps.
11. Kaarten zoeken via een kaartinterface
- Oldmapsonline.org is een heel handige manier om via een kaartinterface (geografisch zoeken) oude kaarten te vinden in bibliotheken over de hele wereld.
- Met MapRank Search zoek je gemakkelijk via een Google Maps interface naar kaarten in de David Rumsey Map Collection.
Heb je nog interessante online kaarten gevonden? Laat het weten via de commentaar hieronder!
Het FelixArchief heeft zijn verzameling stadsplattegronden van Antwerpen integraal beschreven in het online archievenoverzicht: http://zoeken.felixarchief.be/zHome/Home.aspx?id_isad=46065
Deze ruim 500 plattegronden (en enkele vogelvluchtgezichten) dateren van de 16de eeuw tot vandaag en zijn allemaal digitaal beschikbaar voor geregistreerde archiefbezoekers.
Fantastisch! Dat wist ik nog niet, bedankt voor deze aanvulling.
http://www.cartesius.be ontsluit tegenwoordig tienduizenden kaarten en luchtfoto’s van België en Midden-Afrika online, vanaf de 14e eeuw. Gratis, digitaal beschikbaar zonder registratie! Ze biedt één toegang tot de collecties van de Koninklijke Bibliotheek, het Rijksarchief, het Nationaal Geografisch Instituut en het Koninklijk Museum van Midden-Afrika. Het grote voordeel van dit portaal is dat je kunt zoeken met behulp van een moderne kaart waarmee je je interessegebied mee afbakent. Belangrijk voordeel is dat je niet meer afhankelijk bent van het bestaan van LCSH-trefwoorden (zie voorbeeld hierboven van Zichem), van verschillende schrijfwijzen (Antwerpen, Anvers, Antwerpia, Anthwerpe) of betekenis (Luik: stad, grootstad, provincie, bisdom of prinsbisdom?) om een volledig overzicht te krijgen van beschikbare kaarten van een bepaalde plaats.
Bedankt! Cartesius is inderdaad een hele verbetering.
Ik heb dit artikel al enkele jaren niet meer bijgewerkt… een update dient zich zeker aan!