Adrianus Jekerman: leraar, dichter, vertaler †1640

Adriaen Jekerman (of Adrianus Iekerman in latijnse schrijfwijze, soms ook Adrianus Ickerman), was leraar aan de latijnse school te Haarlem, ondermeester in 1628, schoolmeester in 1634. [1,2,3]

Hij schreef onderschriften voor gravures van Jan Van De Velde II, de oudste zoon van zijn collega schrijfmeester Jan Van De Velde I (1569-1623), die overigens ook lof krijgt van Ampzing (zie verder). [8] Hij schreef onder andere de onderschriften voor de “Vlucht naar Egypte” (zie hiernaast), het “Dorpsfeest” (1623) en “Christus die zich voorbereid om Jeruzalem binnen te gaan”.

Enkele gravures zijn te vinden op de website van het British Museum. Zo ook “Venus rustend met Cupido” een anonieme prent naar Hendrik Goltzius uit 1630 met een onderschrift van Jekerman. Meer gravures van Van De Velde zijn te vinden in Europeana.

Daarnaast was hij vertaler en dichter (zie verder).

In 1636 zou hij in Delft wonen volgens de uitgave van zijn “Gedicht van Schencken-Schans” (zie verder). In Delft is in de doop-, trouw- en begrafenisregisters geen spoor van hem te vinden, noch van enige andere Jekerman.

Adriaen is overleden en begraven te Haarlem op 3 maart 1640, blijkbaar in armoede [6].

Toevallig heb ik ook een Peeter/Pieter Jeckerman gevonden, afkomstig van Delft, die poorter werd van Breda in 1638 [9:Poorterboeken 1632-1684]. Hij wordt er toegelaten tot het cramers- en cleermaeckersgilde en overlijdt in 1656 in Breda [9:DTB].
Een ander vondst is een Pieter Jekerman die in 1629 te Haarlem werd aangenomen als leerjongen bij drukker Adriaen Roman, de drukker die ook de vertaling van Grotius door Adriaen Jekerman drukte in 1639. [10] Zijn beide Pieters dezelfde persoon? Het is wel toevallig dat ze op dezelfde plaatsen opduiken als Adriaen. Hij zou een broer of zoon van Adriaen kunnen zijn, er moet dus toch een familie Jekerman in Haarlem en Delft gewoond hebben.

Samengevat: Adriaen woont in Haarlem vanaf minstens 1628, tussen 1634 en 1639 zou hij een periode in Delft gewoond hebben. In 1640 overlijdt hij in Haarlem.
Verder onderzoek volgt. Wie heeft enig idee van hun geboorteplaats?

 

Het biografisch portaal van Nederland vermeldt hem kort:

in Van der Aa e.a., Biographisch Woordenboek der Nederlanden (Van der Aa)
IEKERMAN (Adrianus) schreef een tienregelig Latijnsch eervers vóór Ampzing’s Beschrijv. ende Lof der stad Haerlem. (1628).

We vinden hem ook in de CERL thesaurus met als naamsvariant Ickerman en met de “Vrye Zeevaert” (zie verder) van 1639 en 1641.

Lof- of eerverzen

Adrianus schreef enkele lof- of eerverzen:

Het “Gedicht van Schencken-Schans”

Hij schreef het “Gedicht van Schencken-Schans” in 1636, over de vesting Schenkenschanz [4]:

Beschouwingen over de inneming en de terugneming van de vesting vinden wij in het stuk van Adr. Iekerman uit Delft, op een los blad gedrukt te Haarlem bij Hans Passchiers van Wesbusch, 1636, onder den titel:

Gedicht van Schencken-Schans, door de Spaensche verrast op den 28e July / 1635. Ende ’s jaers daer aen / op den 30 April / door de Graven Wilhelm ende Maurits van Nassau, wederom mannelijck verovert.

Het verlies van de Schenckeschans was voor de Hollanders een beproeving:

God heeft voorleden jaer om onse grove sonden,

Een swaren anst en schrick ons op den hals gesonden,

Als hy de Schencken-Schants, den sleutel van ons Land,

Den Spaenschen Cardinael soo licht gaf in de hand.

De vijand liet al dadelijk door boden overal berichten, dat heel Holland voor hem nu open lag. Nu zou het gedaan zijn met de rebellen. De Prins Kardinaal twijfelde er niet meer aan. De dichter laat hem zegebewust doch weinig aristocratisch zeggen:

Den Hemel strijt voor my, ick kom hier effen kijcken,

En gae terstonden-aen met hare sterckten strijcken:

Haer principaelste Fort vermann’ick metter haest,

Ick bons haer op de muyl, en maeckse gantsch verbaest.

Dan somt de Prins Kardinaal al de steden op, die hij in Holland de eene na de andere zal veroveren. Hier weer schijnt het Hollandsche gedicht ironisch den gedachtengang van een reeds besproken Brabantsch spotgedicht te herhalen. De prins laat zijn volk in de Betuwsche klaverweiden wat rusten, maar hij gaat onverwijld Holland verder inrukken.

Hier op marcheer ick voort naer Utrecht; biedt die stadt

My eenig tegenweer, so schiet ickse strax plat.

Als ick de hecken daer heb na mijn sin verhangen,

En order heb gestelt, so richt ick mijne gangen

Na ’t moedig Amsterdam, en hael daer al den buyt,

Die sy heeft ingeslockt, met mijn soldaten uyt.

Dan legt my Haerlem naest. ‘T geen dat ons onderwegen

Voor komt, dat sal terstond gevoelen onsen degen.

Wee Haerlem, soo ’t weer als voor dry en sestig jaer

Haer tanden ons laet zien! geen hoop dat ick het spaer,

So gae ick voort en voort, en meen niet eer te rusten,

Voor dat ick aen dat volck geboet heb mijne lusten…

Iekerman legt in den mond van den Prins Kardinaal de vreeselijkste bedreigingen tegen de Hollanders. Heeft hij ze eenmaal in zijn macht, dan zal hij ‘zijn volk scherpelijck bevelen te worgen en te kelen’.

Maar de kans keerde!

Doe dese bergen dus juyst negen maenden waren

Bevrucht geweest, en tijd was even om te baren,

Quam springen voor den dag een geckelycke muys:

Sy gaven ons de Schants, en peurden weer nae huys…

God was Holland zeer gunstig gezind, ‘Dies zijt ô Batavier in God den Heer verblijd’.

Wil Holland echter in ’t vervolg ’s Hemels woede ontgaan, dan moet zijn volk een beter leven gaan leiden. Over het zondig bedrijf in Holland wordt uitvoerig uitgeweid. Gods naam wordt er misbruikt; de dag des Heeren wordt er niet in acht genomen; men leeft er vol nijd als de wolven en de beren; er wordt gekeven, gevochten, en misbruik gemaakt van sterken drank; er heerscht ontucht, er wordt gestolen, bedrogen, gelogen, enz. Dat Holland op zijn hoede weze, besluit de boetprediker. De Heer slaat Holland gade. Zoo het zijn rechte wegen gaat, zal het bij hem heil en genade vinden.

Bekeeren wy ons niet, wy worden noyt bevryt

Van oorlog, of van pest, of neringlose tijt.

Vertaler van Hugo De Groot (Grotius, 1583-1645)

• Jekerman vertaalde Grotius’ “Mare liberum” uit 1609: “Vrye zeevaert, ofte Bewys van het recht dat de inghesetenen deser vereenighde Nederlanden toekomt, over den Oost ende West-Indische koop-handel (1641).” (1639).
  Dit wordt ook vermeld in de Index Batavicus van 1701.

 

Adrianus en het protestantisme

Jekerman had sympathie voor Johannes Petrus Junius (-1635), predikant te ‘s-Hertogenbosch, die het socinianisme bestreed in enkele boeken, zoals “Refutatio praelectionum theologicarum fausti socini senensis” uit 1633.

Jekerman schreef voor Junius een felicitatievers [5]. Het begint met

Plangite Poloni, Vestro mors atra minatur Tristia Fata Patri, dilacerate genas.

en verder

Ilicet, exequias Fausto fac Sarmata Vestro.

Maar met een deel van het vers is Nicolaus Arnoldus het niet eens: Jekerman wordt meerdere keren vermeld in “Religio Sociniana seu catechesis Racoviana maior publicis disputationibus (inserto ubique formali ipsius catecheseos contextu) refutata“, een protestantse text van Arnoldus uit 1654. De tekst weerlegt het socinianisme en de Racovische gereformeerde kerk in Polen. Het socinianisme werd beschouwd als een ketterij in de gereformeerde Nederlanden.

Weet je meer over Adrianus Jekerman/Iekerman/Ickerman? Waar is hij geboren? Heeft hij nog andere werken geschreven? Laat het mij dan weten in een commentaar op dit artikel

Bronnen

[1] Jan van de Velde, 1593-1641, teekenaar-schilder: Beschrijvende catalogus met een inleidende beschouwing over den teekenstijl en het landschap in de kunst in het begin der zeventiende eeuw. Jan Gerrit van Gelder, 1933.
[2] Geschiedenis van opvoeding en onderwijs, met betrekking tot het bijbellezen en godsdienstig onderrigt op de scholen, in de Nederlanden, naar aanleiding van het Koninklijk Besluit van 2 januarij 1842. Derk Buddingh, 1842.
[3] Archief voor de geschiedenis van de Katholieke Kerk in Nederland, Volumes 14-15. 1972.
[4] Brabant in ’t verweer. Maurits Sabbe, 1933.
[5] Religio Sociniana seu catechesis Racoviana maior publicis disputationibus (inserto ubique formali ipsius catecheseos contextu) refutata. Nicolaus Arnoldus, 1654.
[6] Begraafboeken en Doodboek van Haarlem, Noord-hollands Archief in Haarlem. Met zeer veel dank aan de persoon die dit voor mij opzocht en die ik vond via stamboomforum.nl.
[7] Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 2, P.J. Blok, P.C. Molhuysen, 1912
[8] Rijksmuseum van Nederland, biografieën van kunstenaars.
[9] Stadsarchief Breda
[10] Zuidnederlandse boekdrukkers en boekverkopers in de Republiek der Verenigde Nederlanden omstreeks 1570-1630. J. G. C. A. Briels, 1974.