Fotograaf A.J.L. Eyckermans 19de eeuw, Réunion

Update 9-3-2016: ik schreef ondertussen een uitgebreid artikel over fotograaf Eyckermans in Gerardimontium, 2014 nr. 258. Dat artikel vervangt de informatie op deze pagina: 

Lees het artikel: AJL Eyckermans (1832-1889) van deserteur tot gerespecteerd fotograaf.

Albert, een loteling, vlucht naar Frankrijk om aan zijn legerdienst te ontsnappen. Uiteindelijk belandt hij op het tropische eiland Réunion, waar hij trouwt en fotograaf wordt. Hij krijgt amnestie en keert nog terug naar België, maar uiteindelijk reist hij weer af naar Réunion. Hij sterft op Madagascar.

Albert Jean Leopold Eyckermans is geboren in Boom op 15 juni 1832, als zoon van Joannes Cornelius Eyckermans en Geneviève Gudula Vanderstraeten [4]. Zijn vader was wachtmeester van de gendarmen te paard, waardoor het gezin regelmatig verhuisde, ze woonden o.a. in de rijkswachtkazernes van Gent (vanaf 1833) en Geraardsbergen (vanaf 1835) [9,10]. Ze stammen af van de familie Eyckermans uit Zichem en Diest, Albert’s overgrootvader migreerde via verschillende tussenstappen naar Aalst rond 1770.

Kaart van Saint-Denis, Réunion, 1865. uit (4)
Plan van het centrum van Saint-Denis, Réunion in 1865, met de grenzen van de ‘fotografenwijk’ in het groen en de Rue Du Conseil in het geel. Zie (7)

Albert arriveert als twintiger tussen 1852 (zie verder) en 1858 te Saint-Denis op het eiland Réunion, een Franse kolonie, waar hij op 24 juli 1858 huwt met Ange Léonide Lemeur (°19 oktober 1836, Réunion). Ze hebben er minstens 2 dochters, Marie Gabrielle (Gabrielle Julia Marie, °9 juni 1859. Zij huwt te Saint-Denis in 1878 met Marc Fontes) en Jeanne Marguerite (°8 mei 1861) beide geboren in Saint-Denis.

De jaren 1860 zijn de gouden periode van de “carte de visite“, kartonnen kaartjes van 6×8,5cm met een portret op een albumine foto. Vóór de fotografie waren er portretschilders en tekenaars, maar dat was duur en dus eerder voor de rijkere klassen. In de jaren 1850 werden daguerreotype foto’s populair, maar pas met de goedkope carte de visite begint de bloeiperiode van de fotografische ateliers en de commerciële fotografie.

Albert Eyckermans springt ook op de kar van de carte de visite en is al fotograaf te Saint-Pierre in 1862 en wellicht nog vroeger [8,2]. In hetzelfde jaar vestigt hij zich ook te Saint-Denis in de Rue Du Conseil 83 (sinds 1923 Rue Juliette Dodu genoemd), als partner van Saunier. Hij woont nog wel in Saint-Pierre, getuige de bronzen medaille voor fotografie die hij in 1864 wint op de Exposition des Beaux-Arts van de Société des Sciences et Arts van Réunion. Hij wordt er vermeld als “Eyckermans, de Saint-Pierre” [11].

In Saint-Denis is hij eerst compagnon van Charles Saunier en wanneer die in 1865 naar Mauritius vertrekt zet Albert het atelier alleen verder en stopt te Saint-Pierre. In Saint-Denis is er grote concurrentie tussen de fotografische ateliers die allemaal in dezelfde wijk gevestigd zijn. Ze probeerden elkaar de loef af te steken met betere technieken. Zo had Albert in 1865 een polemiek met J. Lacombe over een beter technische procédé voor afdrukken. In 1866 gaat Albert samenwerken met een “peintre retoucheur” om ingekleurde foto’s te kunnen aanbieden. [8]

Wanneer Saunier in 1867 terugkeert uit Mauritius gaat Albert in april weer naar Saint-Pierre tot hij eind 1868 weer naar België vertrekt, een reis van 5 maanden per stoomboot en over land (daar waar pas in 1869 het Suezkanaal in gebruik genomen wordt). [8]
Hij associeert zich nog met andere fotografen zoals Lecorgne en Constant Jean Baptiste Azéma [1,2].
Hij vestigt zich ook nog in Saint-Paul, zoals de donkere foto-achterzijde hieronder aangeeft. Dit moet voor 1870 zijn vermits Keizer Napoleon III is weergegeven, maar wel laat in de jaren ’60 vermits het een donker gekleurde kaart met afgeronde hoeken betreft, die pas later in zwang kwamen dan de vroege witte met rechte hoeken. Wellicht gaat het dus over de periode 1867-1868 wanneer hij weg is uit Saint-Denis en nog niet terug in België.

Eyckermans maakt zowel portretten als ‘portretten na overlijden’, maar ook (stereoscopische) landschapsfoto’s.

De reden voor zijn emigratie naar Réunion wordt duidelijk uit dit fragment dat vrijwel zeker over hem gaat [5]:

1867-1868. Dr 4806. Etrangers : transmission à Eyckermans, déserteur belge résidant à la Réunion, du certificat de libération qui lui a été adressé par Léopold II, après qu’il ait sollicité le bénéfice du décret d’amnistie du 31 mai 1866 (mars-juillet 1867).

A.J.L. was dus gedeserteerd uit het Belgische leger, maar krijgt in 1867 amnestie! Hij zal waarschijnlijk in 1852, op zijn 20ste, het jaar van de loting voor de militaire dienst, België ontvlucht zijn, wellicht naar Frankrijk zoals zovelen. Vermoedelijk ging hij eerst naar zijn zus Siska in Parijs en later naar zijn zus Angélique in de grote havenstad Marseille, om vandaar naar Réunion af te varen. Wanneer hij juist naar Réunion ging en waarom zullen we wellicht nooit weten.

Er is wel een zeer merkwaardig toeval, een achterneef van Albert’s vader, Joseph-Francois, huwde in 1791 op Réunion en zijn nakomelingen leefden, en leven er nog steeds, onder de verbasterde naam Lakermance! Was dat bekend in Albert’s tak van de familie of niet? Het zou alleszins een goede reden geweest zijn om te kiezen voor Réunion. Zie ook de website van Thierry Lakermance.

In [6] vinden we “Eyckermans J.L., 1872 ca, Grammont, Painter Photographer”. Dat is “onze” A.J.L.. In 1869 komt hij met zijn gezin aan in België na een reis van 5 maanden.  Ze gaan in mei in Geraardsbergen wonen, waar ook zijn broer nog woont. Hij krijgt nog 2 kinderen: Ange Joanna (21 mei 1870, Geraardsbergen) en Jules (28 juli 1871, tijdens een verblijf van 8 maanden te Brussel). [4]
Ondertussen sterft zijn moeder op 1 juli in Geraardsbergen.

Af en toe duikt er een foto op van hem. De -vermoedelijk- vroegste zijn met A.J.L. Eyckermans ondertekend, maar later wordt het J.L. Eyckermans. Eerst noemt hij zichzelf enkel “Photographe”, later wordt het “Peintre Photographe”, zoals hij zich ook in Geraardsbergen noemt [4].

A.J.L. Eyckermans, Saint-Denis
J.L. Eyckermans, Saint-Denis
Rue du Conseil 83, Saint-Denis
J.L. Eyckermans, Rue du Conseil 83, Saint-Denis
Saint-Paul
J.L. Eyckermans, Saint-Paul

Enkele foto’s van ouder naar recenter:

A.J.L. Eyckermans
J.L. Eyckermans
J.L. Eyckermans
A. Eyckermans
Reproductie van de komeetfoto (zie (3), p. 107)



Hij vertrekt uiteindelijk toch weer naar Réunion want op 8 september 1882 fotografeert hij de “Great September Comet” (C/1882 R1) op Réunion “vóór zonsopgang met het landschap” [3]. Zie een reproductie van deze foto hiernaast.

Volgens [2] was hij ook al in 1881 aanwezig. Maar hij was er zelfs al in 1880, want dan won hij op 17 juli wederom een bronzen medaille op de Exposition des Beaux-Arts van de Société des Sciences et Arts van Réunion [12].

En vermits zijn dochter Marie Gabielle op 22 januari 1878 huwt te Saint-Denis kunnen we veronderstellen dat het gezin Eyckermans zeker al terug is in 1877.

Waarom gaat hij weer terug naar Réunion? Overlijdt zijn vrouw? Hebben ze heimwee?

Hij is op 56-jarige leeftijd overleden op 22 januari 1889 in Tamatave, Madagascar.

Een overzicht dat behulpzaam kan zijn bij het dateren van zijn foto’s:

  • 1852/juli 1858 – 1868 : Réunion (<1862-mei 1865 Saint-Pierre; >oktober 1862-maart 1867 Saint-Denis; april 1867-december 1868 Saint-Pierre (en Saint-Paul?) )
  • mei 1869 – juli 1871/januari 1874 : België
  • <januari 1878 – < januari 1889 : Réunion
  • > oktober 1882 – 22 januari 1889 : Madagascar

Er zijn nog vermoedens in dit verhaal verwerkt, en verder bronnenonderzoek zou nuttig zijn.
Weet u meer over deze fotograaf? Hebt u foto’s van hem? Laat het weten met een comment.

Update: in oktober 2012 verscheen het boek Monumenten van Papier en Karton. De moderne geschiedenis van Geraardsbergen op maat van papiermakers, drukkers en fotografen van Jacques De Ro in een uitgave van Gerardimontium. Op p. 241-244 vertelt mr. De Ro ook het verhaal van deze fotograaf in ‘Een fotograaf op de vlucht’, een resultaat van onze samenwerking in het onderzoek naar A.J.L. Eyckermans.

Update 11-9-2013: in Gallica nog enkele referenties naar Eyckermans ontdekt: [11] en [12] en de tekst aangepast.

Bronnen:
[2] Photographes de l’océan Indien (1840-1944).
[3] L’astronomie. vol. 2, Camille Flammarion, 1884. Via Gallica.
[4] Opzoekingen van Jacques De Ro in burgerlijke stand en bevolkingsregisters van Geraardsbergen voor zijn boek Monumenten van Papier en Karton.
[5] Les étrangers en France: guide des sources d’archives publiques et privées, XIXe-XXe siècles. Vol. 4, 2005 via Google Books.

[6] Directory of Photographers in Belgium 1839-1905. 1997. Museum voor de Fotografie, Antwerpen.
[7] Album de l’île de La Réunion, Antoine Roussin. 1878-1883. Heruitgave 2004.
[8] Les premiers photographes et la société réunionnaise, Dennis Lamaison, DEA 1998-1999, Université de la Réunion.
[9]
Wegwijzer der stad Gent en der provincie Oost-Vlaanderen, 1833, 1835, 1838.

[10] Almanak van de provincie Oost-Vlaanderen, 1834.
[11] Bulletin de la Société des sciences et arts de l’Ile de la Réunion 1864. Séance publique du 12 juin1864.
[12] Bulletin de la Société des sciences et arts de l’Ile de la Réunion 1881

De foto’s uit mijn collectie zijn in principe niet te koop, maar een ernstig bod kan ik altijd in overweging nemen.

4 gedachten over “Fotograaf A.J.L. Eyckermans 19de eeuw, Réunion

  1. Je suis réunionnaise et ce personnage m’intéresse: je serais intéressée d’avoir l’article en français: est ce que c’est possible. Mon album de famille comporte quelques photos de léopold Eyckermans.

    Claude Mignard

  2. Beste,
    Ik maak een studie over de geschiedenis van de fotografie te Geraardsbergen en ben zo gestoten op de markante figuur van Albert Joannes Leopold Eyckermans. Enkele gegevens vond ik al terug in de burgerlijke stand van deze stad, maar ik meen dat sommige gegevens elkaar tegenspreken. Toch zijn ook een aantal raadsels voor me nu opgelost. Hieronder vind je mijn voorlopige ontwerptekst die ik had voor het boek dat begin 2012 verschijnt.Ik bezit één (slechte) afdruk van een foto van Eyckermans. Indien mogelijk zou ik graag in hoge resolutie (minimum 300 dpi)de afbeeldingen van de website & eventueel andere ontvangen voor publicatie.
    Mvg,
    Jacques De Ro, Gent
    ___________________________________________________________________________________________________
    (…)
    Een andere pionier, maar iets later actief, is Joannes Leopold Eyckermans. Over de man weten we bijzonder weinig. Hij wordt te Boom geboren op 15 juni 1832. Vermoedelijk reist hij al op jeugdige leeftijd naar het overzese Franse departement Réunion, een tropisch eiland ten oosten van Madagascar. Daar leert hij Ange Leonie Le Meur kennen die er op 19 oktober 1836 in de hoofdplaats Saint -Denis wordt geboren. Op 9 juni 1859 wordt er hun jongste dochter Ange geboren. Tien jaar later verlaat hij met zijn gezin het eiland. De reden waarom hij zich op 10 mei 1869 in Geraardsbergen laat inschrijven blijft onduidelijk. Hij vestigt zich met zijn gezin in de Gentsestraat en oefent er het beroep uit van “photographe”. Zijn tweede dochter Marie wordt op 21 mei 1870 te Geraardsbergen geboren. Bij de aangifte van de geboorte staat Eyckermans aangeduid als “lichtteekenaar”, wat zoveel betekent als fotograaf. Op 19 januari 1871 verhuist het hele gezin om niet bekende reden naar Brussel, maar keert al terug op 20 september. Intussen is tijdens het verblijf in de hoofdstad op 28 juli zoontje Jules geboren. Omstreeks 1872 is Eyckermans in de Denderstad naast fotograaf ook bekend als schilder. Uit het fotoarchief van Germaine De Turck is slechts één foto van hem bekend waarop een vrouw met hoofddeksel poseert naast een stoel.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.